Deja vu

Πολλά χρόνια πέρασαν. Από το Γενάρη του 1984, που έκανα το πρώτο μου σοβαρό ταξίδι με το ποδήλατο, για αρκετά χρόνια ταξίδευα μάλλον συστηματικά. Όποτε μπορούσα "τα παρατούσα όλα" και φόρτωνα το ποδήλατό μου και έφευγα. Αργότερα, οι "υποχρεώσεις" της οικογενειακής ζωής με στρίμωξαν, για πολλά χρόνια πάλι. Και πάλι μετά από πολλά επίσης χρόνια, έκανα κάτι που ποτέ δεν θα φανταζόμουνα ότι θα έκανα ποτέ.

Ήταν ένα ιδιότυπο ταξίδι στο χρόνο.

Τι είναι το ταξίδι; Για κάποιους ανθρώπους είναι η μετακίνηση από έναν χώρο Α σε έναν χώρο Β. Για κάποιους άλλους είναι κάτι περισσότερο: είναι η μετακίνηση σε χρόνο. Η κίνηση μέσα στο χρόνο - με μη-γραμμικό τρόπο.

Ο χρόνος μπορεί να ΄ναι ο χειρότερος εχθρός, όπως και ο καλύτερος φίλος. Εξαρτάται και από το πώς τοποθετείσαι απέναντί του. Δυο ειδών γεγονότα μας επηρεάζουν: αυτά που μας συμβαίνουν κι αυτά που εμείς επιλέγουμε να μας συμβούν. Τα πρώτα έχουν την αφετηρία τους έξω από εμάς, τα δεύτερα ξεκινούν από εμάς τους ίδιους. Έχουν ως υπόβαθρο την προσωπική μας δημιουργικότητα. Είναι η δική μας συμβολή στην πραγματικότητα, στον προσωπικό και ταυτόχρονα κοινό κόσμο. Είναι αυτό που εμείς κάνουμε για να διαμορφώσουμε τον εαυτό μας και συγχρόνως τον κόσμο. Το ταξίδι είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον παιχνίδι με τον χρόνο. Ο χρόνος έχει τους δικούς του νόμους, το ίδιο και το ταξίδι. Να δαμάσω τον χρόνο δεν μπορώ - μπορώ όμως να ταξιδεύω.

Λένε ότι ως ανώτερα δίποδα, είμαστε από τη φύση μας ερευνητικοί και περίεργοι. Προσπάθησα να επινοήσω έναν τρόπο ταξιδιού, για να γνωρίζω τον κόσμο αλλά και χωρίς τον ανώφελο θόρυβο του κινητήρα εσωτερικής καύσης. Όχι με δανεική ενέργεια αλλά και χωρίς να χάσω την ανεξαρτησία της κίνησης. Ζητούσα πολλά και δεν βρήκα λίγα. Ο κινητήρας προσφέρει ένα μεγάλο τεχνικό πλεονέκτημα και ένα μεγάλο ταξιδιωτικό μειονέκτημα: την ταχύτητα. Προσπερνάς τα πράγματα. Η ταχύτητα εύκολα σού στερεί αυτό που στην πραγματικότητα ζητάς - την επαφή με τον κόσμο. Με τον κινητήρα δεν ταξιδεύεις, μετακινείσαι. Επίσης, με τον κινητήρα δεν κινείσαι με δική σου ενέργεια. Ταξίδι για μένα σημαίνει προσωπική εμπειρία και θέλω να κινούμαι με τη δική μου δύναμη. Κι αφού τα πόδια διαθέτουν τους ισχυρότερους μύες του σώματος, δύο τρόποι μετακίνησης προσφέρονται για τον πραγματικό ταξιδευτή: το περπάτημα και το ποδήλατο. Σ΄ αυτά έρχονται να προστεθούν κι άλλα πλεονεκτήματα: λείπει ο θόρυβος, η ρύπανση... πλεονεκτήματα όμως σε άλλη γλώσσα: όχι στη γλώσσα εκείνου που μετακινείται με το πεντάλ του γκαζιού αλλά αυτού του ανθρώπου που ξέρει τι σημαίνει «ψυχική κατάσταση».

Αθόρυβο το ταξίδι, αθόρυβος κι ο τρόπος που γράφω. Η γραφή είναι μια προσπάθεια να μεταφέρεις κάτι από την εμπειρία. Όμως... δύσκολο να εξηγήσεις τα απλά πράγματα. Τα απλά πράγματα δεν εξηγούνται. Πώς με δυο πετάλια γνωρίζεις τον τόπο σου με τρόπο μοναδικό, απλό, αυθεντικό, άμεσο, αξιόπιστο και συνάμα συναρπαστικό στο μεγαλύτερο βαθμό. Έχω εμπειρία του πράγματος και πρόκειται για μια απόλυτα θεραπευτική δραστηριότητα, μια θεραπεία α) με ανεκτίμητα οφέλη, β) με μηδαμινό κόστος και γ) καμμιά εντελώς παρενέργεια.

Στόχος μου δεν είναι να δημιουργήσω ένα ευχάριστο ανάγνωσμα. Με τον έναν ή άλλο τρόπο ένα σωρό πληροφορίες μπορείς να βρεις σήμερα για τα πάντα. Με τις νέες τεχνολογίες η πληροφορία μεταδίδεται σήμερα γρηγορότερα από την αστραπή. Μεταδίδεται όμως ως πληροφορία μόνο και όχι ως βίωμα! Η προσπάθειά μου έχει μια δυναμική: αποτυπώνει τον ενδόμυχο πόθο που έχουμε - ή μήπως δεν έχουμε όλοι μας στη σημερινή εποχή του ατομισμού και του πρακτισμού; - τον πόθο να μοιραστούμε ό,τι δεν είναι αποκλειστικά δικό μας. Ένας τέτοιος τρόπος ταξιδιού προσφέρει κάτι ανεκτίμητο: αποκαλύπτει την ομορφιά των απλών πραγμάτων. Πρέπει κάποτε ο σύγχρονος άνθρωπος -το μόνο πλάσμα του πλανήτη που κατάντησε δέσμιο του Χρόνου- πρέπει να σκύψει στην αξία των απλών πραγμάτων. Θύμα του καθημερινού άγχους και των μαζικών μέσων, παραπαίει μεταξύ μιας δύσκολης πραγματικότητας και πολλών εύκολων μύθων. Η ζωή μας δεν είναι μονάχα σημαντικά γεγονότα - αυτά έτσι κι αλλιώς συμβαίνει να κατέχουν το μικρότερο κομμάτι του χρόνου - είναι επίσης και κάτι άλλο, σημαντικότερο με όρους χρόνου: ένα άθροισμα από λεπτομέρειες. Αυτό που προσπαθώ να πω είναι απλό. Αντί να προσπαθήσεις να εμπλουτίσεις τη ζωή σου με τα πολυδιαφημισμένα προϊόντα, όλους εκείνους τους άπιαστους (γι΄ αυτό και κερδοφόρους) μύθους της τουριστικής βιομηχανίας, είναι πολύ πιο απλό, πολύ πιο εύκολο, πολύ πιο ενδιαφέρον να πλησιάσεις τους χώρους που βρίσκονται δίπλα σου με ένα μέσο που σού δίνει την ευκαιρία να τούς γνωρίσεις πραγματικά. Το ποδήλατο είναι το απλούστερο όχημα, το πιο κατάλληλο μέσο που προσφέρεται για προσέγγιση στα πράγματα γύρω σου.

Όταν έχει κανείς την ελάχιστη διάθεση να κοιτάξει τον κόσμο χωρίς να βιάζεται, αυτά που έχει να ανακαλύψει είναι πολύ περισσότερα από όσα θα μπορούσε να φανταστεί.
Ποτέ μου δεν μπόρεσα να καταλάβω ποια ήταν εκείνη η δύναμη που με ωθούσε, στις άκρες της ελληνικής γης και στην απόλυτη σιωπή της ερημίας, κάτω από το φιλόξενο ίσκιο κάποιου δέντρου να βγάζω κάποτε ένα μικρότατο σημειωματάριο και με ένα άλλο μικρότατο μολύβι να σέρνω λέξεις και γραμμές στο χαρτάκι. Ποια δύναμη έσπρωχνε τα δάχτυλά μου; Γράφω αυτές τις γραμμές πάνω ακριβώς σ΄ εκείνες τις γραπτές μνήμες, ξαναζώ τις στιγμές. Κι αν περιγράφω ο,τιδήποτε πολύ μετά από την στιγμή που συνέβη, δεν είναι αυτή η χρονική απόσταση που έχει πια σημασία. Το βίωμα δεν μπορεί να υποκατασταθεί με τον λόγο. Λόγος υπάρχει ένας - σιωπές υπάρχουν όσες κι εμείς.

Πολιτισμός είναι ό,τι έχουμε χωρίς να είναι δικό μας. Ακριβώς επειδή δεν είναι δικό μας, έχουμε την υποχρέωση να το μοιραστούμε. Ακριβώς επειδή δεν είναι δικό μας, έχουμε την υποχρέωση να μην επιτρέψουμε σε κανένα να μάς το αφαιρέσει. Έπειτα από τόσα χρόνια, είμαι σίγουρος ότι δεν υπάρχει κανένας που να μπορεί να ισχυριστεί πως έχει γνωρίσει τον πλούτο που αυτός ο τόπος κρατάει στην καρδιά του. Έναν πλούτο, που όσο ο αδυσώπητος χρόνος των ανθρώπων -αυτός που τον μετράνε με το χρήμα- ισοπεδώνει τους πολιτισμούς αυτού του "μικρού μεγάλου" κόσμου και οι κοινωνίες γίνονται αγορές, τόσο περισσότερο κινδυνεύει και τόσο περισσότερη αξία "αποκτάει". Οι πολιτισμικές αξίες είναι αξίες χρηστικές. Για μένα, η εμπειρία, η ανακάλυψη αυτού του πολιτισμού στάθηκε η αποκάλυψη του ήχου. Γεμίζει τον κόσμο αυτό, μένει ωστόσο αόρατος, άδηλος, δεν ξέρεις από πού έρχεται και πού πηγαίνει. Του ήχου που κρύβει καλά τα μυστικά του, εκείνα που δεν μπορώ να αποδώσω σε ένα κείμενο ή βιβλίο. Η εποχή του τεχνολογικού πολιτισμού είναι η εποχή του θορύβου. Αλλά σ΄ αυτόν τον κόσμο που γνώρισα μύθος και πραγματικότητα φίλιωσαν και με ξαναγύρισαν στην εποχή της μουσικής, στην εποχή του λόγου, στην εποχή της σιωπής, στην εποχή του ήχου. Πώς να περιγράψω το κρώξιμο ενός μακρυνού γλάρου σε μια έρημη παραλία; Πώς να περιγράψω το φλοίσβο της ακροθαλασσιάς στην αστροφεγγιά; Ή την ανοιξιάτικη φλυαρία των πουλιών; Το μήνυμα του λύκου πάνω από τις ράχες; Δεν μπορώ να τα περιγράψω. Δεν μπορώ να περιγράψω το πέρασμα από ένα κοπάδι πουλιά πάνω από το κεφάλι μου. Το πέσιμο των σταγόνων στα πράσινα φύλλα. Την έλευση της βροχής στη διψασμένη γη. Τα κουδούνια του κοπαδιού που γυρνάει στη στάνη το σούρουπο. Τις κραυγές του βοσκού που οδηγεί το κοπάδι. Το ανθρώπινο λαρύγγι στον ίσκιο του πουρναριού το καταμεσήμερο, που σού έκανε το χατίρι να θυμηθεί ένα παλιό λιανοτράγουδο έτσι που του το ζήτησες ο ξένος. Το τρίξιμο της παλιάς χορδής του παμπάλαιου λαούτου. Το πρώτο κελάηδημα ενός πουλιού που βιάζεται να αναγγείλει το χάραμα όταν ακόμα είναι σκοτάδι. Το μακρυνό ξελαρύγγιασμα του κόκκορα, που σπάει τη σιωπή όταν το πρώτο φως σκάει πάνω από τους λόφους. Το απόμακρο άκουσμα μιας καμπάνας από το επόμενο χωριό. Το σκιάξιμο του κότσυφα στο θάμνο. Το μουγκρητό των νερών από το βάθος της χαράδρας. Το νυχτοπούλι στο κλαδί κάτω από τη σελήνη. Το βήμα της χελώνας στα ξερά φύλλα. Το κελάρυσμα της πηγής στη ρίζα του πλάτανου. Το καλωσόρισμα του χωρικού στην πέτρινη βρύση. Το πέρασμα του ανέμου μέσα στο δάσος. Την απέραντη σιωπή που σκεπάζει το βουνό. Δυστυχώς τεχνίτης του λόγου δεν είμαι. Δεν μπορώ να περιγράψω τα απερίγραπτα.

Μπορώ μόνο να μην ξεχνώ. Μπορώ να θυμάμαι. Τα κείμενα αυτά τα γέννησε η μνήμη. Ίσως αν τα κείμενα αυτά γράφονταν μετά από ακόμα περισσότερα χρόνια, να γράφονταν καλύτερα. Αλλά δεν είναι αυτό που έχει σημασία πια. Η μνήμη είναι καθαρά προσωπική και υπόκειται στον ίδιο νόμο με εμάς: το νόμο του προσωπικού χρόνου. Εύχομαι μόνο μετά από χρόνια η Ελλάδα αυτή που γνώρισα να μην είναι χειρότερη. Υπάρχουν σίγουρα κάποιοι που θέλουν να μας καταστρέψουν μια ώρα αρχίτερα, για να έχουν αυτοί το μονοπώλιο στην αγορά: την αγορά του τουρισμού, της αναψυχής, του "πολιτισμού", της "φύσης"... σε έναν κόσμο που τα πάντα πουλιούνται και αγοράζονται. Όσα περισσότερα καταστρέφουν, τόσες περισσότερες νέες αγορές θα δημιουργούν. Αλλά αυτή είναι η δική μου αντίσταση: η μνήμη είναι η δύναμη που με κινεί προς τα μπρος. Μπορώ και δεν ξεχνώ. Μπορώ και θυμάμαι.

Δεν προσπάθησα να επεμβώ στα αρχικά κείμενα τα γραμμένα στα μήκη και πλάτη αυτής της χώρας, τα γραμμένα μέσα στη καρδιά της ελληνικής γης που αγάπησα. Αυτά τα κείμενα δεν παύουν να είναι ένα προσωπικό ταξιδιωτικό ημερολόγιο. Θέλησα να μεταφέρω την αίσθηση των στιγμών. Τα κείμενα αυτά ζητούν τη συμμετοχή του αναγνώστη, την ενσυνείδητη προσπάθειά του να κατανοήσει εκείνο το είδος της εσωτερικής σχέσης του ταξιδευτή με τα πράγματα που συναντά στο δρόμο του. Εδώ προκύπτει και το μεγάλο κάλεσμα: να προσπαθήσει ο αναγνώστης το ίδιο, αυτό το οποίο και ο συγγραφέας προσπάθησε. Αυτό που έδωσε στο ταξίδι το άλλο του νόημα.

Θα το πω ξανά και θα το πω ακόμα πιο καθαρά: τα κείμενα που ακολουθούν δεν είναι φαντασία, ούτε είναι λογοτεχνία. Είναι η ωμή πραγματικότητα του δικού μας τόπου. Η δική μας πραγματικότητα βιωμένη μέσα από ένα ζευγάρι μάτια και μια καρδιά. Θα μπορούσα να γίνω πολύ κουραστικός γεμίζοντας πολλούς τόμους για μια χώρα που είναι γεμάτη από ιστορία, γεμάτη από παράδοση, γεμάτη από φύση, γεμάτη από πολιτισμό. Δεν τολμώ ούτε να το σκεφτώ. Σε πείσμα εκείνων που, θέλοντας να επιβάλουν τις δικές τους επιλογές, προσπαθούν να μάς πείσουν πως ο τόπος μας έχασε το τραίνο της μοίρας του... όχι, όχι φίλοι το παιχνίδι δεν το χάσαμε! Μην τους ακούτε! Είμαστε μια κοινωνία με πολύ παρελθόν, μια κοινωνία που ξέρει να γεννάει τις αξίες της έξω εκεί στον ελεύθερο κόσμο. Στο άπλετο φως του ήλιου, στο παντοτινό μεσογειακό φως, στις πλατείες, στους ανοιχτούς χώρους της επικοινωνίας παίρνουμε και δίνουμε, λειτουργούμε, διαμορφώνουμε και εξελίσσουμε λεπτότατους και θαυμάσιους κώδικες επικοινωνίας, δημιουργούμε πολιτισμό. Θέλω μονάχα να δείξω, να θυμίσω με λόγια απλά ότι ο παράδεισός μας δεν έγινε έρημος. Εξακολουθεί να βρίσκεται έξω από την πόρτα μας. Και το μόνο που έχουμε εμείς να κάνουμε είναι να σηκωθούμε και να ανοίξουμε την πόρτα.

Λένε ότι με το ταξίδι γνωρίζεις τον κόσμο. Ο λόγος είναι κόσμος, η σιωπή είναι χάος. Το χάος είναι «ανώτερο» από τον κόσμο - τον περιέχει. Η σιωπή του κόσμου είναι κι αυτή ένα χάος. Με το ταξίδι σπουδάζεις μαζί το λόγο και τη σιωπή. Σπουδάζεις και το χάος. Το ταξίδι είναι μια μαθητεία. Με το ταξίδι μαθαίνεις τον κόσμο και το χάος. Μαθαίνεις το μεγάλο Χάος του Κόσμου.

Deja vu - και πάλι...

Τι σημασία έχει λοιπόν πότε γράφτηκαν αυτά τα κείμενα; Κυλά ο χρόνος; - Αν όχι, ας επενδύσουμε στη μνήμη. Αν ναι, ας ταξιδέψουμε μαζί του.