Το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι ούτε σύντομο ούτε εύπεπτο. Απευθύνεται σε αυτόν που ενδιαφέρεται για συναρπαστικές διαδρομές στα δύσβατα μονοπάτια του ανθρώπινου ψυχισμού. Υπάρχει μια φήμη ότι οι ποδηλάτες που ταξιδεύουν είναι άτομα με θετική ψυχολογία - ας δούμε γιατί αυτό μπορεί να ισχύει. Μπορείς με ένα ποδήλατο να ενισχύσεις την ψυχοδιανοητική σου υγεία; Το θέμα δεν είναι "της μόδας" - όχι μόνο το ποδήλατο, γενικά η ψυχολογία δεν είναι "της μόδας" σήμερα. Με την ψυχική υγεία λίγοι θα ασχοληθούν, κάποιοι ειδικοί στον τομέα της ψυχολογίας, και από την άλλη πλευρά του νομίσματος κάποιοι που όταν διαπιστώσουν ότι έχουν ήδη αποκτήσει κάποιο πρόβλημα θα τολμήσουν να αναζητήσουν εκείνους τους ειδικούς για να ζητήσουν τη βοήθειά τους. Κι όμως η ψυχολογία είναι βασικό συστατικό της προσωπικής και της κοινωνικής ζωής, και είναι εκπληκτικό το ότι δεν διδάσκεται σχεδόν καθόλου στη βασική εκπαίδευση. Υπάρχει μεγάλο ψυχολογικό έλλειμμα στη σύγχρονη κοινωνία - και έπειτα από αυτά είναι εξηγήσιμα τα τέρατα και τα σημεία της σημερινής κοινωνίας με τα ψυχοπαθολογικά σύνδρομα, τη μοναξιά, την απογοήτευση, τους εθισμούς, την αντικοινωνική συμπεριφορά να χτυπάει κόκκινο.
Το
"δοκίμιο" αυτό προφανώς δεν θέλει να σού πει ότι χρειάζεσαι
ψυχοθεραπεία! Έχει να κάνει με κάτι πιο σημαντικό, με τα κλειδιά για να
μην τη χρειαστεί κανείς ποτέ. Ψυχική υγεία δεν είναι απλά να μην έχει
ένας άνθρωπος κάποια ταυτοποιημένη ψυχική παθολογία - είναι να έχει
ψυχική αντοχή και θετικότητα δηλ. ψυχικές δυνάμεις που δίνουν νόημα στη
ζωή και την κάνουν απολαυστική και παραγωγική και δημιουργική και με την
αίσθηση μιας βασικής χαράς ότι αξίζει να τη ζεις. Αρκετά μπορείς να
κάνεις για αυτό, αλλά πώς η χρήση του ποδηλάτου ειδικά μπορεί να
βοηθήσει; Ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Τι πραγματικά είναι η
υγεία, και πώς ερμηνεύεται; Τι είναι στην ουσία της; Πρώτα από όλα
πρόκειται για συνειδητό στόχο, δηλ. το άτομο την επιδιώκει και την
πετυχαίνει σε σημαντικό βαθμό. Δεν αφήνεται στην τυχαιότητα ή στη μοίρα,
γιατί αν αφήσεις τα πράγματα μόνα τους είναι πολύ πιθανό ότι αργά ή
γρήγορα θα την χάσεις, ή τουλάχιστον θα υποστείς στρες που θα σε φθείρει
αφού ο σύγχρονος άνθρωπος καθημερινά χτυπιέται από παντού. Για να είσαι
υγιής πρέπει να έχεις αντίληψη τι περίπου ζητάς και πώς θα το πετύχεις.
Μπορεί σήμερα εσύ ή εγώ να μην έχουμε φανερό πρόβλημα, αλλά μέσα σε
αρνητικό ψυχικό περιβάλλον από το πρωί ως το βράδυ, σήμερα χτίζουμε την
υγεία του αύριο. Ένας γιατρός συνεπής προς την επιστήμη του θα πει ότι η
υγεία είναι πρώτα πρόληψη και μετά θεραπεία. Το ίδιο που ισχύει για τη
σωματική ισχύει και για την ψυχική υγεία. Όπως η βάση της υγείας του
σώματος είναι ένα ανοσοποιητικό που το περιφρουρεί μέρα-νύχτα εναντίον
των εξωτερικών επιθετικών παραγόντων, έτσι και η "ψυχή" χρειάζεται το
δικό της ισχυρό ανοσοποιητικό σύστημα που θα την κρατήσει άτρωτη και
ισχυρή.
Τι είναι "ψυχική υγεία" λοιπόν; Ας αρχίσουμε από το
ουσιαστικό, την υγεία. Η αρχαία λέξη "υγίεια" έχει ασαφή προέλευση, αλλά
φαίνεται ότι σχετίζεται με το "ΙΣ", από την πρώτη λέξη που προήλθαν οι
αρχαίες ιατρικές έννοιες - ιατρός, ίασις κλπ. Η αρχαϊκή λέξη ΙΣ σήμαινε
την δύναμη της ζωής - από εκεί και, ισχύς (ισ + έχειν) κλπ. - λατιν. ις
> vis, vita = ζωή, via = βία, virus = ιός κλπ. κλπ. Σημαίνεται η
ευεξία, η δύναμη, η ευρωστία, ως αντίθεση προς την α-δυναμία, την
έλλειψη δύναμης. Οι αρχαίοι ιατροί όπως ο θεμελιωτής της ιατρικής
Ιπποκράτης, αποκαθιστούσαν την "ίνα", δηλ. τις ροές ενέργειας στο σώμα
από τα "ενεργειακά κέντρα" μέχρι το τελευταίο κύτταρο. Μαρτυρείται η
φράση "υγίεια φρενών" ως η "πνευματική και διανοητική ευρωστία, θετική
ψυχική διάθεση". Θα ήταν πιο σωστή η έννοια του σθένους, σε αντίθεση με
την ασθένεια - α στερητικό + σθένος. Σθένος <> ασθένεια -- αυτές
οι δυο λέξεις τα λένε όλα, είναι σαφείς, απλές, άμεσα κατανοητές. Η
ένδειξη της πραγματικής υγείας είναι το σθένος: η δύναμη, η ισχύς. Να
νιώθεις ακμαίος και δυνατός και απρόσβλητος και ικανός να αντιμετωπίσεις
χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια κάθε καθημερινό στρες. Στρες και έξω και
μέσα. Οι εξωτερικοί στρεσογόνοι παράγοντες προσβάλλουν το σώμα: βάζουν
σε κίνδυνο τη σωματική σου υγεία. Οι εσωτερικοί στρεσογόνοι παράγοντες
προσβάλλουν την ψυχή: βάζουν σε κίνδυνο την ψυχική σου υγεία. Όπως
χρειάζεσαι σωματικό σθένος, χρειάζεσαι και ψυχικό σθένος. Και μετά το
ουσιαστικό "υγεία" πάμε στο δεύτερο ξεκαθάρισμα, στο επίθετο "ψυχική".
Η
"ψυχή" είναι έννοια επίσης ασαφής που έχει οδηγήσει σε παρεξηγήσεις. Ως
λέξη δεν αναφέρεται σε κάτι συγκεκριμένο, υπονοείται κάτι φαντασιακό
που επηρεάστηκε από τη σφαίρα της μεταφυσικής και της θρησκείας, δηλαδή
κάτι που δεν έχει αντικειμενική υπόσταση ώστε να ξέρουμε για τι μιλάμε -
αν θέλουμε να είμαστε εύστοχοι πρέπει να ορίζουμε σωστά τις λέξεις. Το
ερώτημα, "αφού η ψυχολογία είναι η επιστήμη του νου και δεν έχει
αποδειχτεί επιστημονικά η ύπαρξη ψυχής, γιατί δεν την ονομάζουμε
νοολογία;", περιμένει να απαντηθεί. Προσεγγίζοντας τα πράγματα
επιστημονικά, ο άνθρωπος αποτελείται από δυο μέρη, το σώμα και το νου.
Το υλικό (hardware) και το λογισμικό (software), και αυτά τα δυο
συνδυάζονται και συναποτελούν ένα πολύπλοκο σύνολο που αλληλεπιδρά με το
περιβάλλον και λειτουργεί αδιαλείπτως, με τα δύο μέρη να εξαρτώνται το
ένα από το άλλο. Ένα ισχυρό με σθένος σώμα συνδυάζεται με έναν ισχυρό με
σθένος νου, για να είναι ο άνθρωπος ολοκληρωτικά υγιής - όπως λέμε,
ψυχοσωματικά υγιής. Όταν το ένα ισχυροποιείται και το άλλο ωφελείται.
Όταν το ένα πάσχει το άλλο επίσης υπολειτουργεί. Όπως πρέπει να
φροντίζουμε το σώμα -με τη διατροφή και τον ύπνο και την άσκηση- έτσι
πρέπει να φροντίζουμε και το νου με αυτά που θα τον δυναμώσουν. Εδώ
προκύπτει το σκληρό ερώτημα: η σημερινή αστική κοινωνία πόσο φροντίζει
την ψυχική υγεία των ανθρώπων; Η απάντηση κι αυτή σκληρή: όσο φροντίζει
τη σωματική υγεία κι ακόμα λιγότερο, καθώς ένα ξεροκόματο μπορεί ίσως να
βρεις να βάλεις στο στόμα αλλά ψυχική υποστήριξη τρέχα γύρευε. Για αυτό
το λόγο στην ψυχική υγεία η πρόληψη είναι πιο σημαντική από τη θεραπεία
ακόμα περισσότερο από ότι για το σώμα. Άρα δεν είναι το θέμα αν έχεις
κάποιο πρόβλημα τώρα, όσο το να φροντίσεις να ισχυροποιήσεις τον εαυτό
σου, όχι μόνο για να μην αποκτήσεις ποτέ, αλλά για να λειτουργείς
καλύτερα στην καθημερινή σου ζωή. Και η ωφέλεια δεν θα είναι μόνο για
σένα, καθώς όσο καλύτερα ισχυροποιείσαι νοητικά τόσο καλύτερα θα μπορείς
να βοηθήσεις και τους άλλους να το κάνουν κι εκείνοι, με αναδραστικά
θετικά αποτελέσματα στην επικοινωνία, την κοινωνικότητα και γενικά τις
σχέσεις στην οικογένεια, τους φίλους, το επάγγελμα κλπ. κλπ. Αυτά τα
πράγματα είναι πολύ απλά και στοιχειώδη και θα έπρεπε να μάς τα
μαθαίνουν στο σχολείο, αυτό όμως δεν γίνεται - κι οι κακές γλώσσες λένε
ότι κάποιοι δεν θέλουν να τα ξέρουν οι άνθρωποι για να τους χειρίζονται
πιο αποτελεσματικά. Συνοψίζοντας μετά την ανάλυση με τις λέξεις θα
λέγαμε ότι, αυτός που θέλει την υγεία του πρέπει να φροντίζει τα δυο
κομμάτια του πολύτιμου εαυτού του: το σώμα και το νου.
Το σθένος του σώματος βασίζεται σε τρεις παράγοντες. Το βιβλίο της σωματικής υγείας έχει τρία κεφάλαια:
1) Διατροφή.
Ό,τι μπαίνει στο στόμα, στερεό και υγρό. Τι, πόσο, πότε, πώς. Η ύλη που
εισέρχεται στο σώμα οδηγεί στη δομή του σώματος σε πρώτη φάση. Καλή
ποιότητα εισερχόμενης ύλης θα οδηγήσει σε καλή ποιότητα δομής σώματος.
2) Κίνηση.
Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη σε δεύτερη φάση μετασχηματίζεται σε
ενέργεια και συντηρεί τις λειτουργίες του οργανισμού. Η στατική ενέργεια
γίνεται δυναμική. Ο άνθρωπος όπως όλα τα ζωϊκά είδη, εξελίχθηκε μέσα
από την ικανότητα της κίνησης και ο νόμος της φύσης είναι απλός: οι
σωματικά ικανότεροι επιβιώνουν, οι λιγότερο ικανοί όχι. Η κίνηση κρατά
το σώμα ζωντανό. Ό,τι κινείται ζει, ό,τι δεν κινείται υπολειτουργεί,
σαπίζει, πεθαίνει - φυσικός νόμος, τελεία. Το οξυγόνο είναι το βασικό
καύσιμο κάθε ζωικού οργανισμού επάνω στον πλανήτη Γη. Καλή ποιότητα
δομής σώματος θα οδηγήσει σε καλή λειτουργία. Καλή ποιότητα κίνησης θα
οδηγήσει σε δυνατό σώμα.
3) Ανάπαυση. Η φύση δεν είναι τέλεια
και κάθε βιολογικό σύστημα είναι εκ κατασκευής ατελές και φθείρεται και
δεν μπορεί να λειτουργεί συνεχώς. Μετά τη φάση της δράσης ένα βιολογικό
σύστημα χρειάζεται την ανάπαυση για την επιδιόρθωση των λειτουργικών
βλαβών. Ο ύπνος είναι η βασική μορφή ανάπαυσης σε όλα τα ζωϊκά είδη. Η
ποιότητα του ύπνου είναι βασική φροντίδα κάθε ζωϊκού οργανισμού. Ο ύπνος
ως φυσική εκδήλωση συνδέεται με την εναλλαγή ημέρας-νύκτας. Το σώμα όχι
μόνο αυτοεπιδιορθώνεται αλλά κάνει μια ολική επανεκκίνηση κατά κάποιον
τρόπο, ένα total reset, αποθηκεύοντας φρέσκια ενέργεια για μια
καινούργια μέρα. Ο ύπνος πρέπει να είναι βαθύς, να μοιάζει όσο γίνεται
περισσότερο με τον θάνατο, γιατί έτσι θα νιώσεις το πρωί τη ζωή να
ξεπηδάει από μέσα σου, έτσι όταν ξημερώσει θα είσαι έτοιμος για την
επόμενη ζωή σου.
Με ανάλογο τρόπο το σθένος του νου βασίζεται σε τρεις παράγοντες. Το βιβλίο της νοητικής υγείας έχει τρία κεφάλαια:
1) Ιδέα.
Τροφή του νου είναι οι ιδέες. Η ποιότητα του νου προκύπτει από την
ποιότητα των ιδεών που επεξεργάζεται. Για παράδειγμα, αν ταΐζεις το νου
σου με δημιουργικές ιδέες όπως ας πούμε, λέμε τώρα καλή ώρα βρε αδερφέ
όπως με αυτό το κείμενο, κάτι ίσως θα ωφεληθείς, μπορείς να πάρεις ιδέες
ικανές να σε βοηθήσουν να κατανοήσεις λίγο καλύτερα κάποια θέματα, τον
τρόπο λειτουργίας σου, τις ανάγκες σου, φαινόμενα που παρατηρείς στον
εαυτό σου και στους άλλους, να βγάλεις χρήσιμα συμπεράσματα και κάτι να
σού μείνει για αύριο. Αν κάθε μέρα βλέπεις τηλεόραση και μαζικά μέσα
αποβλάκωσης, τα δήθεν λάιφστάιλ και τα δήθεν κοινωνικά μέσα και την
δήθεν ενημέρωση και την προπαγάνδα, που προβάλλουν την κοινωνική σαπίλα,
το φόβο, την τρομοκρατία, το έγκλημα, τη βία, το μίσος, τον πόλεμο, την
εξάρτηση, την υποτέλεια, την εξαθλίωση, την εκμετάλλευση, την απάτη,
τον πόνο, τον θάνατο, την ανασφάλεια, την αβεβαιότητα για το αύριο, την
αρνητικότητα σε όλες της τις μορφές, τότε επόμενο θα είναι η μαύρη τροφή
του νου να έχει ως αποτέλεσμα μαύρες σκέψεις.
2) Σκέψη. Λέει η
γνωστή φράση, "παίρνει στροφές το μυαλό του". Για να χρησιμοποιήσω ένα
μηχανικό ανάλογο από τους υπολογιστές, ένα έξυπνο μυαλό έχει γρήγορους
επεξεργαστές που δουλεύουν σε υψηλές ταχύτητες. Η ποιότητα των ιδεών με
τις οποίες τάισες το μυαλό σου θα καθορίσει και την ποιότητα της
λειτουργίας του. Οι ιδέες κρατιούνται ζωντανές όταν κινούνται και
κρατάνε ζωντανά τα μυαλά που τις περιέχουν. Τυχαίο δεν είναι ότι τα
ήρεμα και δημιουργικά άτομα είναι συνήθως άνθρωποι που εργάζονται
συστηματικά σε διανοητικά καθήκοντα, είτε στο επάγγελμα είτε με ασχολίες
που απαιτούν διανοητική προσπάθεια όπως π.χ. οι σκακιστές κλπ.
3) Νοητική αναζωογόνηση.
Όπως ο ύπνος αναζωογονεί το σώμα ξαναδίνοντάς του καινούργια δύναμη
ζωής, έτσι η νοητική ανάπαυση ξαναδίνει στο νου καινούργια νοήματα ζωής.
Πρέπει λίγο να ανατρέξουμε στην ιστορία μας και να δούμε τι μάς έφερε
ως εδώ. Πριν την εμφάνιση του αστικού φαινομένου ο άνθρωπος μέσα στο
φυσικό περιβάλλον και στον κύκλο του φωτός (ημέρα-νύκτα), ζούσε σε άμεση
σχέση με τις φυσικές δυνάμεις από τις οποίες έπαιρνε την ενέργεια και
του σώματος και του νου, πετυχαίνοντας μια ψυχοσωματική ισορροπία στο
χώρο και στο χρόνο. Όταν άρχισε να ζει στο αστικό περιβάλλον, ναι μεν
δεν έχασε την τροφή και την ενέργεια του σώματος -αφού μέσα από το
εμπόριο τα τρόφιμα μπορεί να τα έχει-, από την άλλη όμως έχασε την
ενέργεια του νου. Διότι ο νους βρίσκεται σε συνεχή διάδραση με το
περιβάλλον μέσα από τις αισθήσεις (κυρίως όραση και ακοή), αλλά και με
ταυτόχρονη λειτουργία της μνήμης που τού θυμίζει την εμπειρία από το
παρελθόν. Ας σταθούμε λίγο σε μια πλευρά της νοητικής λειτουργίας, γιατί
πρέπει ένα κρίσιμο σημείο να κατανοηθεί. Η νευροεπιστήμη λέει ότι ο
εγκέφαλος είναι το όργανο του σώματος με τη μεγαλύτερη πολυπλοκότητα και
με τη μεγαλύτερη κατανάλωση ενέργειας. Ο εγκέφαλος είναι η δομή, ο νους
είναι η λειτουργία (όπως είδαμε, υλικό και λογισμικό). Ο νους
λειτουργεί ασταμάτητα, αδιάλειπτα, ακόμα κι όταν το άτομο δεν έχει άμεση
συνείδηση (π.χ. όταν χάσει τις αισθήσεις του σε ατύχημα/σοκ, ή στον
ύπνο). Και όταν κοιμάσαι ακόμα ο νους εργάζεται, λαμβάνει ερεθίσματα από
τις αισθήσεις, επεξεργάζεται πληροφορίες, και αυτόνομα παίρνει και
αποφάσεις μάλιστα - για παράδειγμα αν κοιμηθείς σε περιβάλλον με θόρυβο
ξέρει ποιος θόρυβος είναι αποδεκτός και ποιος όχι κι αν ακουστεί ένας
περίεργος μη αναμενόμενος θόρυβος θα σε ξυπνήσει για να ελέγξεις τι
συμβαίνει. Ο φυσικός άνθρωπος ζούσε σε ήρεμο φυσικό περιβάλλον μέσα στο
οποίο ακόμα και την ημέρα υπήρχαν ευκαιρίες ανάπαυσης και για το σώμα
και για το μυαλό. Όμως μέσα στο σύγχρονο ανήσυχο και θορυβώδες αστικό
περιβάλλον, με τη συνεχή δραστηριότητα και το φως μέρα νύχτα, υπάρχουν
πολύ λιγότερες ευκαιρίες για βαθιά και πλήρη ανάπαυση. Ακόμη και αν το
σώμα αναπαυθεί ο νους μπορεί και όχι, καθώς δέχεται συνεχή οπτικά και
ακουστικά ερεθίσματα (τουλάχιστον αυτά). Αν σε αυτά προσθέσουμε την
αρνητική ψυχολογική πραγματικότητα του αστικού περιβάλλοντος, παίρνουμε
ένα θανατηφόρο κοκτέιλ που προκαλεί μία συνεχή εγρήγορση και μόνιμο
στρες μέρα-νύχτα για τους ψυχικούς αμυντικούς μηχανισμούς.
Αν
ακόμη διαβάζεις αυτό το κείμενο πάει να πει ότι έχεις κάποια αντίληψη
στην ψυχολογία, οπότε προχωρώ στην επόμενη παρατήρηση - βλέπεις, κάποιες
έννοιες είναι λεπτές και απαιτούν διακριτική ικανότητα και κριτική
σκέψη. Στην προηγούμενη παράγραφο στάθηκα λίγο σε αυτό που θα μπορούσαμε
να ορίσουμε ως ψυχολογική φθορά του ανθρώπου στην σύγχρονη
καθημερινότητα. Σε αυτή την παράγραφο θα σταθώ σε μια άλλη παράμετρο που
περνά απαρατήρητη, αλλά υπονομεύει την ψυχική υγεία με αδιόρατο τρόπο. Ο
άνθρωπος ως είδος επιβίωσε στη φυσική εξέλιξη μέσα στη φύση όπου όλα
λειτουργούν με διαρκή ανταγωνισμό. Η εξέλιξη μάς προίκισε με μια
εγρήγορση απέναντι στον συνεχή κίνδυνο, κι αυτή η ισχυρή και διαρκής
εγρήγορση έδωσε στον άνθρωπο το προνόμιο να συγκαταλέγεται στα είδη που
επιβίωσαν - κι όχι μόνο αυτό, και το προνόμιο να εξελιχθεί ο εγκέφαλός
του και να αποκτήσει ισχυρότερη διανοητική ικανότητα από αυτή των άλλων
πρωτευόντων (μπαμπουίνος, γορίλας, χιμπατζής). Το ένστικτο της επιβίωσης
είναι ένα ισχυρό ατομικό ορμέμφυτο που δουλεύει αυτόματα και
απροσχεδίαστα, χωρίς την εμπλοκή της συνείδησης ή όποιας νοητικής
διεργασίας. Ο ανώτερος, όπως χαρακτηρίζεται, άνθρωπος με την υποτιθέμενη
νοητική και ηθική ανωτερότητα, οφείλει ένα ξεκαθάρισμα με αυτό το
ένστικτο, με μια "επιστροφή" στον φυσικό εαυτό για να ξεκαθαρίσει τη
λεπτή διαφορά ανάμεσα στο κτήνος και τον πολιτισμένο άνθρωπο. Όμως το
πρόβλημα είναι ότι μέσα στην αστική παράνοια όπως την είδαμε στην
προηγούμενη παράγραφο, ο άνθρωπος δεν βρίσκει τις φυσικές συνθήκες για
αυτή τη λεπτή διαδικασία. Στην πραγματικότητα ούτε τον χρόνο αλλά ούτε
τον χώρο βρίσκει, απομακρυσμένος από την αρχέγονη φύση που έδινε αυτές
τις δυνατότητες. Η ζωή στη φύση λοιπόν έχει αξία και για τη σωματική
υγεία, αλλά περισσότερο για τη νοητική υγεία. Δεν ξεκουράζει και
ανανεώνει τις σωματικές δυνάμεις μόνο αλλά και τις ψυχικές δυνάμεις - η
φύση προσφέρει μία ολική ψυχοσωματική εμπειρία αυτοθεραπείας και
ανανέωσης. Όλοι ζητούν "διακοπές στη φύση" αλλά το ψυχοθεραπευτικό
κομμάτι περνά απαρατήρητο. Η φύση θεραπεύει και το σώμα και το μυαλό
μαζί. Ο άνθρωπος επιστρέφοντας στη φύση ξαναμπαίνει θεληματικά στη μήτρα
που τον γέννησε και επανασυνδέει τον εαυτό του με την αρχέγονη μνήμη.
Ταυτόχρονα αντιλαμβάνεται το ίδιο για τους άλλους, οπότε εκτός από την
ατομικότητα κατανοεί και την κοινωνικότητα. Δεν είναι απλά θέμα
ξεκούρασης από φυσικούς στρεσογόνους παράγοντες, αλλά θέμα βαθιάς
ουσιαστικής προσέγγισης του ατόμου με τον εαυτό του - είναι ένα κρίσιμο
πέρασμα από την υποκειμενικότητα στην αντικειμενικότητα του υποκειμένου.
Ο ψυχοθεραπευτής προσπαθεί να βοηθήσει τον ασθενή με ψυχικά προβλήματα
να απεγκλωβιστεί από την υποκειμενικότητα που τού παρουσιάζει εμμονικά
το ίδιο πρόβλημα ξανά και ξανά σε έναν ατέρμονα κύκλο επανάληψης, για να
δει τον εαυτό του πιο αντικειμενικά ώστε να βγάλει πιο σωστές κρίσεις. Η
φύση μάς έδωσε την κληρονομιά της υποκειμενικότητας απλά γιατί αυτή
δίνει στο άτομο τη δύναμη της επιβίωσης. Από αυτό το πανίσχυρο ένστικτο
προέρχεται το εγωιστικό κοινωνικό πρότυπο στη βάση της σύγχρονης
κοινωνικής παθολογίας: πρώτα πάσχει το υποκείμενο ως άτομο, και στη
συνέχεια το σύνολο των υποκειμένων στο σκληρό περιβάλλον μιας
αναγκαστικής συμβίωσης. Το ισχυρό ατομικό ορμέμφυτο δουλεύει υπόγεια και
σκάβει την ψυχική υγεία και του ατόμου και της κοινωνίας. Αν αυτό το
λεπτό σημείο κατανοηθεί, είναι πιο εύκολο να κατανοηθεί η αντικοινωνική
συμπεριφορά του σύγχρονου ανθρώπου. Αυτά φίλε μου είναι τα μεγάλα
κρυμμένα μυστικά της ψυχικής υγείας για τα οποία κανείς δεν μάς μίλησε,
ενώ θα έπρεπε να μας μιλάνε για αυτά εξειδικευμένοι γνώστες και δάσκαλοι
από τη βασική μας εκπαίδευση ήδη, ώστε να περάσουμε τα ευάλωτα στάδια
του παιδιού και του εφήβου και να μεγαλώσουμε υποψιασμένοι και
προετοιμασμένοι για τον σκληρό κόσμο των ενηλίκων.
Ποιος τρόπος
ποδηλατικής δραστηριότητας όμως μπορεί να βοηθήσει την ψυχική υγεία;
Ποδήλατο μπορεί κάποιος να κάνει με διάφορους τρόπους, και παρότι όλοι
ξέρουν ότι όταν καβαλήσεις ένα ποδήλατο και βγεις μια βόλτα θα
χαλαρώσεις ευχάριστα, δεν σημαίνει ότι μόλις καβαλήσεις ένα ποδήλατο θα
γιατρέψεις τον ψυχικό σου κόσμο. Αυτός που κάνει αθλητισμό για
παράδειγμα και έχει ως στόχο τη σωματική απόδοση και τα δυο μοναδικά
πράγματα που τον ενδιαφέρουν είναι οι χρόνοι και οι αποστάσεις, κάνει
κάτι που δεν έχει σχέση με την ψυχική υγεία. Για να ωφεληθείς ψυχικά
πρέπει να δώσεις στον εαυτό σου τις προϋποθέσεις και συνθήκες μιας
θεραπευτικής κατάστασης. Η άσκηση μέσα στο φυσικό περιβάλλον χωρίς άγχος
και εξωτερικές πιέσεις και με εστίαση σε αυτό που κάνεις, είναι η καλή
αρχή. Για να πετύχεις την ψυχοσωματική ωφέλεια, το σώμα θέλει τον χρόνο
του για να ωφεληθεί από την κίνηση, αλλά και το μυαλό θέλει κι αυτό τον
χρόνο του για να επεξεργαστεί και να αναθεωρήσει και να πάρει αποφάσεις
ψύχραιμα και αντικειμενικά - προπαντός αντικειμενικά όπως είδαμε! Η
εμπειρία λέει ότι για να δει ο ποδηλάτης αυτά τα οφέλη χρειάζεται έναν
χρόνο το λιγότερο 10 μέρες σε μια ποδηλατική δραστηριότητα που μπορούμε
να την αποκαλέσουμε ταξιδιωτική ποδηλασία (bicycle touring). Το ποδήλατο
είναι αγαπημένος τρόπος διακοπών και περιήγησης για πολλούς ανθρώπους
σε όλον τον κόσμο - και συνήθως πρόκειται για άτομα με ψυχική αυτάρκεια
που μένουν στην προσωπική απόλαυση χωρίς την ψυχολογική ανάγκη για
αυτοπροβολή και διαφήμιση. Η μαγική στιγμή έρχεται όταν κάποιος τολμήσει
την πρώτη φορά. Είναι κάτι εύκολο που κάθε υγιής και αρτιμελής άνθρωπος
μπορεί να κάνει χωρίς ειδικές ικανότητες, χωρίς ιδιαίτερο κόστος ή
υλικά ή γνώσεις. Ένα απλό ποδήλατο με δύο ρόδες αρκεί, με δύο σχάρες
μπροστά και πίσω και δύο ζευγάρια σακκιδίων πάνω τους όπου μπορεί να
χωρέσει ένα μίνι νοικοκυριό - σκεύη μαγειρέματος, τρόφιμα, ρούχα,
εξοπλισμό διαβίωσης, προσωπικά είδη. Δεν χρειάζεσαι ακριβό ή
εξειδικευμένο ποδήλατο και υλικά, αλλά να μάθεις να αξιοποιείς απλά
υλικά με έξυπνους τρόπους - αυτή είναι από μόνη της μια ενδιαφέρουσα
πρόκληση που θα σε οδηγήσει προς την ανεξαρτησία και την αυτάρκεια.
Ακόμη και κάποιος που δεν είναι αθλημένος μπορεί να κάνει 50 χιλιόμετρα
κάθε μέρα το λιγότερο, και αυτή είναι μία απόσταση που δίνει στον
ποδηλάτη ελευθερία μετακίνησης και τη δυνατότητα να πάει πρακτικά
οπουδήποτε. Ο δρόμος του ποδηλάτου βγάζει στη χώρα της ελευθερίας, της
ανεξαρτησίας και της αυτάρκειας και σε εκπαιδεύει σε έναν τρόπο ζωής
μακριά από την αστική ευκολία, όπου όλα λες και είναι φτιαγμένα για να
σε οδηγήσουν στην εξάρτηση και την αδράνεια. Εκπαιδεύεις τον εαυτό σου
να μην τα περιμένει έτοιμα, αλλά με τα ελάχιστα να νιώθει επαρκής,
ασφαλής, ικανός, ικανοποιημένος με την αξία των απλών πραγμάτων. Να μην
πέφτει στις άπειρες καλοστημένες παγίδες της απογοήτευσης και της
εγκατάλειψης και να κερδίζει την επιβίωση και την ευτυχία του με τα δικά
του χέρια - και πόδια!
Κάτω από αυτές τις συνθήκες ας δούμε τι συμβαίνει με τους 6 όρους της ψυχοσωματικής υγείας που αναλύθηκαν παραπάνω:
1) Η ιδανική διατροφή
-- Η Ελλάδα είναι μια μεσογειακή χώρα με ισορροπημένο εύκρατο κλίμα το
μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, πράγμα που την κάνει ιδανική για διακοπές
και διαβίωση στη φύση, κι ακόμα περισσότερο για την ποδηλατική
περιήγηση. Η ελληνική φύση είναι γεμάτη φυσικές τροφές, κυριολεκτικά
γεμάτη όλο το χρόνο. Στις νότιες και δυτικές περιοχές ο χειμώνας είναι
ήπιος και βρίσκεις εσπεριδοειδή (πορτοκάλια), άγρια χόρτα, λαχανικά
κλπ., τις άλλες δε τρεις χρυσές εποχές ολόκληρη η χώρα είναι ένας
απέραντος παράδεισος με τροφές υπέροχης ποιότητας. Εκτός όμως από τα
φυσικά τρόφιμα που συλλέγεις από την άγρια φύση, τους κήπους, τα κτήματα
με τις διάφορες καλλιέργειες, στην ύπαιθρο και στα χωριά συναντάς
ανθρώπους που είναι φιλικοί, φιλόξενοι, γενναιόδωροι σε έναν άγνωστο που
θα δουν με ένα ποδήλατο. Πόσες φορές με έχουν σταματήσει άνθρωποι στους
δρόμους για να μού δώσουν διάφορα πράγματα. Είσαι σε έρημο επαρχιακό
δρόμο, οδηγός σταματά το αυτοκίνητο και σού κάνει νόημα να σταματήσεις,
υποθέτεις ότι θα σού ζητήσει κάποια βοήθεια αλλά αυτός σού προτείνει μια
σακούλα με τρόφιμα ή σού δίνει κρύο νερό μέσα στη ζέστη του μεσημεριού.
Κάτι τέτοιες στιγμές σε ξανακάνουν Άνθρωπο με κεφαλαίο - τίποτα δεν
ζητάς, τίποτα δεν σού λείπει, και να βλέπεις έναν άγνωστο να σού
προσφέρει κάτι. Εκτός από τα φυσικά τρόφιμα η ύπαιθρος παράγει ιδιαίτερα
και εξαιρετικά παραδοσιακά τοπικά προϊόντα από την γεωργία και
κτηνοτροφία που δεν έχουν το ανάλογό τους. Στις άκρες των δρόμων, στα
μαγαζάκια των χωριών, θα βρεις πρωτόγνωρα τρόφιμα απίστευτης ποιότητας
που θα εκτινάξουν τα γευστικά σου κύτταρα στα ουράνια. Τα τρόφιμα αυτά
ακόμα κι όταν δεν είναι φρέσκα αλλά επεξεργασμένα, παράγονται από μικρές
επιχειρήσεις και συνήθως συντηρούνται με ήπιες παραδοσιακές μεθόδους
και όχι με τα βάρβαρα χημικά που χρησιμοποιούν οι μεγάλες εταιρείες
τροφίμων για να αυξήσουν στο μέγιστο τη ζωή των προϊόντων στο ράφι. Σε
συνδυασμό με τα υπέροχα φρέσκα νερά των πηγών, μετά από αυτά μπορούμε να
πούμε απερίφραστα και 100% ρεαλιστικά και 100% κυριολεκτώντας, ότι αν
σε ενδιαφέρει το καλό φαγητό και η σωστή διατροφή κι έχεις μαζί σου
μαγειρικά σκεύη, στην Ελλάδα βρίσκεις τον παράδεισό σου. Η διατροφή σου
ταξιδεύοντας με ποδήλατο στην Ελλάδα είναι καλύτερη από την διατροφή που
έχεις όταν ζεις μέσα στο ίδιο σου το σπίτι.
2) Η ποδηλατική άσκηση
-- Η ποδηλατική κίνηση είναι μαζί με το κολύμπι οι καλύτερες ασκήσεις
που υπάρχουν - και γι΄ αυτό περιλαμβάνεται συνήθως στα προγράμματα
αποκατάστασης ασθενών με κινητικά προβλήματα. Η ποδηλατική κινησιολογία
είναι ήπια και ασφαλής καθώς προσαρμόζεις απόλυτα την ένταση (από
εξαιρετικά ήπια προσπάθεια μέχρι όσο θέλεις), δεν έχει κραδασμούς, και
εμπλέκει τους ισχυρότερους μύες του σώματος δηλ. των ποδιών. Είναι
ιδανική άσκηση αντοχής που ωφελεί μακροπρόθεσμα καρδιά, αγγεία,
πνεύμονες. Και το καλύτερο, γίνεται "στο παρασκήνιο", δεν σε απασχολεί,
εσύ απλά απολαμβάνεις τη βόλτα και το σώμα εργάζεται όπως αυτό ξέρει
καλύτερα. Ως άθλημα η ποδηλασία θεωρείται άσκηση με μακροπρόθεσμα οφέλη
και οι ποδηλάτες θεωρούνται από τους πιο υγιείς αθλητές. Το ποδήλατο
ωφελεί την υγεία πάντα, ακόμα κι όταν γίνεται όχι για αθλητισμό αλλά
απλώς χρησιμοποιείται για πρακτικούς λόγους στην καθημερινή ζωή.
3) Η φυσική ανάπαυση
-- Μέσα στην παραδεισένια ελληνική φύση έχεις την απόλυτη εμπειρία
ανάπαυσης - δεν ξεκουράζεσαι (ξε + κούραση), αναπαύεσαι και ξανανιώνεις.
Μακριά από τις κολάσεις της πόλης, το θόρυβο, τη φωτορρύπανση, χωρίς
δίκτυα και ακτινοβολίες, μέσα στη μαγεία της ήσυχης νύχτας, κάποιες
φορές με τις σταγόνες της βροχής να χαϊδεύουν τον ουρανό της σκηνής, ο
λεπτός ήχος του ρυακιού και το διακριτικό τραγούδι του τριζονιού θα σε
αποκοιμήσουν, τα πνεύματα του δάσους θα συνοδέψουν τα όνειρά σου, και το
σώμα σου θα αποκτήσει την εμπειρία του τέλειου ύπνου. Είσαι μέσα σε ένα
φυσικό περιβάλλον γεμάτο αρνητικά ιόντα που εξυγιαίνουν τον αέρα που
αναπνέεις και επίσης την ψυχολογία σου - οι άνθρωποι των πόλεων έχοντας
ανακαλύψει την αξία των ανιόντων έχουν τους ηλεκτρικούς ιονιστές, αλλά
βέβαια τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί με την ατμόσφαιρα κοντά σε έναν
καταρράκτη, σε ένα ρυάκι, ή εκείνες τις μαγικές στιγμές με τη γλυκιά
συννεφιά ή με τη βροχή. Τίποτα δεν θα διαταράξει τον ύπνο σου και το
σώμα σου θα δοκιμάσει μια απολαυστική εμπειρία ανανέωσης, και το πρωί οι
πρώτες ακτίνες του ήλιου θα σού δώσουν την αίσθηση της απόλυτης δύναμης
και θα βγεις από τη σκηνή πανέτοιμος για όλα τα πράγματα και θαύματα
που θα σού φέρει η καινούργια μέρα.
4) Οι καινούργιες ιδέες --
Σήμερα μια μικρή κινητή συσκευή, ένα smartphone ή ένα tablet, μπορεί να
χωρέσει την ψηφιακή σου ζωή: επικοινωνία, ταχυδρομείο, ενημέρωση,
βιβλία, γνώση. Ακόμα και στις πιο μακρινές περιοχές, σχεδόν παντού, τα
δίκτυα κινητής δίνουν όλες τις δυνατότητες της επικοινωνίας όπως όταν
είσαι στο σπίτι σου. Είναι υπέροχο να ξεκουράζεσαι στον ίσκιο του
μεσημεριού ή πριν κοιμηθείς ξαπλωμένος μέσα στη γαλήνη της φύσης να
διαβάζεις ένα βιβλίο κρατώντας ζωντανή τη σκέψη σου με τις ιδέες που
αγαπάς.
5) Η δημιουργική σκέψη -- Στην αποστασιοποίηση από τον
εαυτό κρύβεται η ουσία της ψυχολογικής αναγέννησης. Κάθε άμεση ή έμμεση
ψυχική βία και κακοποίηση, είτε από άτομα είτε από το ιδεοληπτικό και
ψυχαναγκαστικό αστικό περιβάλλον, απλά δεν υπάρχει. Κάθε αίσθηση
ανικανότητας απλά δεν υπάρχει. Κάθε απαξία απλά δεν υπάρχει. Κάθε
συγγνώμη δεν έχει λόγο ύπαρξης. Κανένα συναίσθημα δεν ζητά απόκρυψη.
Καμία κριτική δεν έχει λόγο ύπαρξης. Κάθε υπερευαισθησία, κατάρρευση,
διαφωνία, σύγκρουση, ανάγκη επιβεβαίωσης, άμυνα, συγκάλυψη, προσποίηση,
εμμονή, κάθε αρνητικό αίσθημα και συναίσθημα πιο εύκολα αφήνεται στο
παρασκήνιο. Γίνονται αυτά μακρινά σημεία στο ορίζοντα που είσαι σε θέση
να τα διακρίνεις, να τα συγκρίνεις, να τα κρίνεις, με σωστότερη κρίση
πλέον γιατί η απόσταση που πήρες σε βοηθάει να τα δεις πιο
αντικειμενικά. Εσύ αυτό που έχεις να κάνεις είναι να είσαι ενήμερος για
τον μηχανισμό της αποστασιοποίησης αυτής, και να πάρεις την απόφαση να
τον δοκιμάσεις στον εαυτό σου ως αυτόνομη και ελεύθερη προσωπικότητα που
επιδέχεται χειρισμούς που εσύ αποφασίζεις μη δίνοντας λογαριασμό σε
κανέναν άλλον παρά μόνο στον εαυτό σου.
6) Με άλλα λόγια έπειτα από όλα αυτά, όλα είναι με το μέρος σου, όλα βοηθούν, όλα συμβάλλουν στην αναζωογονητική εμπειρία.
Εσύ παίρνεις το ποδήλατό σου, και τα υπόλοιπα σε ακολουθούν φυσικά και
αβίαστα. Δεν χρειάζεται να ζήσεις στο παρελθόν -αυτό πέρασε και δεν
γυρίζει πίσω- ούτε στο μέλλον -αυτό δεν το ξέρεις-, αλλά αρχίζεις να
ζεις το παρόν ρουφώντας τη μαγεία της στιγμής. Απομακρύνθηκες από την
αστική παράνοια που μέρα-νύχτα ουρλιάζει στα αυτιά σου και πετά στα
μούτρα σου το αρνητικό πρόσημο των πραγμάτων. Δεν είναι όμως μόνο η
δημιουργική μοναξιά που θα σε βοηθήσει να διαχειριστείς καλύτερα τον
εαυτό σου, υπάρχει και μια δεύτερη πραγματικότητα ακόμα πιο συναρπαστική
που δίνει μια αίσθηση ισορροπίας του εαυτού στον κόσμο, που δεν είναι
άλλη από τους ανθρώπους της υπαίθρου. Οι άνθρωποι των πόλεων είναι
αδιάφοροι στην καλύτερη περίπτωση, αλλά οι άνθρωποι στη φύση και τα
χωριά είναι απολαυστικά δεκτικοί στην επικοινωνία, βλέπεις μέσα στα
μάτια τους τη χαρά της ανθρώπινη επαφής, δεν έχουν χάσει την ειλικρίνεια
και την ανθρωπιά της φυσικής κοινωνικότητας. Μέσα στην πόλη πρέπει να
είσαι αδιάκοπα σε αμυντική επιφυλακή για να μην σε κλέψουν, στη φύση και
τα χωριά με ασφάλεια θα αφήσεις το ποδήλατο οπουδήποτε ξέροντας ότι
όταν γυρίσεις θα το βρεις εκεί. Κινείσαι σε έναν κόσμο που σού θυμίζει
ότι υπάρχει και το θετικό πρόσημο των πραγμάτων. Αρχίζεις να
απολαμβάνεις το κάθε δευτερόλεπτο, να τοποθετείς τον εαυτό σου καλύτερα
επάνω σε ένα μικρούλη πλανητάκο που τρέχει μέσα στο σκοτεινό κοσμικό
χάος. Είπε ο Richard Dawkins: "Είναι σίγουρο ότι θα πεθάνουμε κι αυτό
μας κατατάσσει στους τυχερούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν πεθαίνουν
γιατί ποτέ δεν γεννιούνται. Εκείνοι που θα μπορούσαν να είναι στη θέση
μου αλλά δεν πρόκειται να δουν το φως είναι περισσότεροι από τους
κόκκους άμμου στη Σαχάρα. Αυτά τα αγέννητα φαντάσματα περιλαμβάνουν
ποιητές μεγαλύτερους από τον Keats, επιστήμονες μεγαλύτερους από το
Νεύτωνα, γιατί ο αριθμός ανθρώπων που θα μπορούσε να πάρει το DNA μας
υπερβαίνει συντριπτικά το σύνολο όλων των ανθρώπων. Όμως σε πείσμα όλων
αυτών εσείς κι εγώ στην κανονική μας ύπαρξη είμαστε εδώ, οι ελάχιστοι
προνομιούχοι που κερδίσαμε τη λοταρία της γέννησης, και τολμάμε και
γκρινιάζουμε για την επιστροφή μας στην προηγούμενη κατάσταση από την
οποία η συντριπτική πλειοψηφία δεν εμφανίστηκε ποτέ." Κατανοώντας τον
χώρο και τον χρόνο που η πόλη ποτέ δεν θέλησε να σού δώσει -αντίθετα
αδιάκοπα σε αναγκάζει να κάνεις πράγματα πάντα για κάποιους άλλους αλλά
αδιαφορώντας για τον εαυτό σου-, δίνεις τον χωροχρόνο πίσω στον εαυτό
σου κερδίζοντας μια θέση στην αιωνιότητα.
Η ιδέα για το άρθρο
αυτό γεννήθηκε πριν πολύ καιρό μια βροχερή μέρα στη λίμνη του Αώου. Μια
καταιγίδα ερχόταν προς το μέρος μου και βρήκα καταφύγιο σε ένα κιόσκι.
Ένα κοπάδι πρόβατα είδα να ξεχύνεται στο οροπέδιο, χωρίς να δίνουν
δεκάρα για τη βροχή, με φόντο έναν κεραυνό που στεφάνωσε το απέναντι
βουνό. Οι σταγόνες έφεραν τη μυρωδιά του όζοντος από το χορτάρι και το
χώμα. Δεν υπήρχε ψυχή γύρω πουθενά, κι όμως σε μια ψευδαίσθηση μοναξιάς
αυθόρμητα αναρωτήθηκα αν πραγματικά είμαι μόνος κι αν υπάρχει μοναξιά
τελικά, αφού στον κόσμο των θαυμάτων δεν καταλάβαινα σε ποιον χώρο θα
μπορούσα να ανήκω, καθώς πριν προλάβω να χωνέψω το ένα θαύμα αμέσως
ερχόταν το άλλο στην επόμενη στροφή του δρόμου. Σκέφτηκα πώς θα μπορούσα
να κλείσω τη στιγμή σε ένα μπουκάλι, πώς θα μπορούσα να την πάρω μαζί
μου για πάντα, αλλά αυθόρμητα αναρωτήθηκα αν πραγματικά υπάρχει επίσης
χρόνος τελικά, αφού η στιγμή που ζεις μπορεί να χαθεί όμως θα έρθουν
άλλες στιγμές με τα δικά τους θαύματα.
