Το λιονταρίσιο πήδημα του βάτραχου

Μια ανορθόδοξη ανάλυση κόστους-οφέλους

Ιστορία Ι: Τα λιοντάρια

Μια φορά κι έναν καιρό στο ζωολογικό κήπο σε ένα κλουβί ζούσαν μια ομάδα λιοντάρια. Ένα ωραίο πρωί το ένα λιοντάρι ξυπνάει τα άλλα λέγοντας ότι η πόρτα του κλουβιού είναι ανοιχτή παιδιά πάμε να φύγουμε... Κι όμως. Τα περισσότερα λιοντάρια αρνήθηκαν να φύγουν - προτίμησαν την "ασφάλεια" του κλουβιού.

Ιστορία ΙΙ: Ο βάτραχος

Κάποιος περιέγραψε το πείραμα (αποτρόπαιο αλλά αληθινό): Βάλανε ένα βάτραχο σε μια κατσαρόλα που σιγά σιγά θερμαινότανε. Ο βάτραχος, μένοντας μέσα στο νερό, πέθανε όταν το νερό έφτασε σε ψηλή θερμοκρασία. Όταν το νερό ήταν στους 40-50 βαθμούς ο βάτραχος θα μπορούσε να πηδήξει έξω, όμως δεν το έκανε γιατί η θερμοκρασία ανέβαινε σιγά σιγά, ενώ εάν τον πετούσαν ξαφνικά μέσα σε νερό αυτής της θερμοκρασίας θα πηδούσε έξω αμέσως. Δηλαδή κάποιος μπορεί να ανέχεται μια αφύσικη κατάσταση όταν την συνηθίσει.

Στην κοινωνία της καταστολής

Οι δυτικές κοινωνίες είναι κοινωνίες της καταστολής. Η καταστολή εφαρμόζεται σε όλα τα επίπεδα:
-Εργασιακό επίπεδο: ανεργία, αβεβαιότητα για το μέλλον, ανασφάλεια, υποβιβασμός της εργασίας σε απασχόληση.
-Οικονομικό επίπεδο: ύφεση, φτώχεια, άνοιγμα ψαλίδας πλούτου-φτώχειας.
-Πολιτικό επίπεδο: ανενεργός πολίτης, διαφθορά, διαπλοκή, καθεστωτικές πολιτικές αντιλήψεις.
-Ψυχολογικό επίπεδο: διαφήμιση, προπαγάνδα, φόβος και τρόμος και "μαύρη μαυρίλα πλάκωσε μαύρη σαν καλιακούδα" (τηλεόραση και ΜΜΕ).
-Συλλογικό επίπεδο: ατομικισμός, πλουτοκρατία, διασκέδαση, αδιαφορία, μη-συμμετοχή κλπ.
-Ατομικό επίπεδο: αλκοόλ, καπνός, ουσίες, χημική ρύπανση.

Με τη διατροφή τα φάρμακα την τεχνολογία μέσα στους εργασιακούς και οικιακούς χώρους το αλκοόλ τον καπνό τα εξαρτησιογόνα και τη γενική ρύπανση του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα σώματα προσροφούν χημικά που επηρεάζουν την ψυχοσύνθεση δρώντας κατασταλτικά. Η ρύπανση ήταν γνωστό από παλιά ότι δρα με οιστρομιμητικό τρόπο, δηλ. μιμείται τις θηλυκές ορμόνες και το πρόβλημα ονομάζεται "εκθήλυνση του περιβάλλοντος". Τα αμφίβια είναι οι πλέον ευαίσθητοι οργανισμοί και σε αυτά παρατηρείται ήδη εδώ και χρόνια ολοένα και μεγαλύτερη μετατόπιση των αρσενικών χαρακτηριστικών σε θηλυκά (γίνεται δυσκολότερη η αναπαραγωγή). Φυσικά η εκθήλυνση του περιβάλλοντος αφορά όλους τους ζωικούς οργανισμούς, και ο άνθρωπος δεν εξαιρείται. Από το 1995 οι Γερμανοί μελέτησαν και ήξεραν ότι στις μεγαλουπόλεις το ανδρικό σπέρμα με δεδομένα της εποχής μειώνονταν κατά 2% κάθε χρόνο (σήμερα είναι χειρότερα). Στο αστικό φαινόμενο οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο απαθείς, παθητικοί, αδρανείς, καταναλωτικοί, καλοπερασάκηδες, απαιτητικοί, επιζητώντας όλο και περισσότερες ανέσεις, ευκολίες, καταλωτισμό κλπ. Ανενεργοί πολίτες και όχι ενεργοί πολίτες. Το νευρικό σύστημα μιας κοινωνίας της καταστολής είναι η προπαγάνδα που ασκείται ανελέητα μέρα νύχτα.

Η προπαγάνδα της καταστολής είναι πολύ δουλεμένη και πολύ αποτελεσματική. Παράδειγμα η χρήση του αυτοκινήτου. Εάν βάλει κάποιος τα πράγματα κάτω με την απλή λογική, θα έπρεπε να προωθείται η χρήση του ποδηλάτου και των μαζικών μέσων μεταφοράς. Αυτό θα ήταν ό,τι πιο λογικό να συμβαίνει, σύμφωνα όχι με καμία περίπλοκη θεωρία ή μελέτη αλλά με την πιο απλή λογική. Βλέπουμε όμως ότι οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν το ιδιωτικό μεταφορικό μέσο. Η εξήγηση είναι απλή και εξίσου λογική: αυτοί που έχουν συμφέρον από αυτή την κατάσταση βάζουν τα πράγματα κάτω με την απλή λογική και δρουν αναλόγως: α) υπονομεύουν τα μαζικά μέσα μεταφοράς, β) απαξιώνουν και δεν ευκολύνουν τη μετακίνηση με ποδήλατο και γ) ασκούν μια ανελέητη και συνεχή προπαγάνδα υπέρ του αυτοκινήτου με τη διαφήμιση στα μαζικά μέσα, με κόλπα χρηματοδοτικά φοροαπαλλαγές "αποσύρσεις" κλπ. Αυτά δεν είναι τυχαία, γίνονται πολύ καλά μελετημένα και με όλες τις εξειδικευμένες τεχνικές της προπαγάνδας όπως είναι γνωστές από καταβολής κόσμου. Το πνεύμα τους είναι να προσφέρουν σε όλα την αρχή της "ευκολίας σε τιμή ευκαιρίας".

Τι θέλεις κοσμάκη; Ό,τι θέλεις πάρτο σε "τιμή ευκαιρίας". Χωρίς να κοπιάσεις, αρκεί να πληρώνεις. Ο σημερινός αστός είναι ένας καλομαθημένος που θέλει να τα αποκτά όλα αμέσως χωρίς να κάνει τίποτα. Θέλεις φαγητό; Τσακ ανοίγεις το ψυγείο. Θέλεις νερό; Τσακ τη βρύση ή πάλι στο ψυγείο και δροσερό κιόλας. Θέλεις φως; Τσακ το διακόπτη. Θέλεις ύπνο; Τσακ έτοιμο το κρεβάτι. Θέλεις ξεκούραση; Δίπλα σου ο καναπές. Θέλεις μπάνιο; Τσακ τη συσκευή του ζεστού νερού και στο πολυτελέστατο μπάνιο θα απολαύσεις το τζακούζι. Κάνει κρύο; Τσακ τη θέρμανση και άραξε. Κάνει ζέστη; Τσακ το κλιματιστικό. Θέλεις διασκέδαση; Τσακ το τηλεκοντρόλ (ούτε καν να σηκωθείς να βαδίσεις μέχρι την τηλεόραση). Θέλεις βόλτα; Τσακ τη μίζα του ΙΧ και πας όπου γουστάρεις (με ζεστούλα το χειμώνα, με δροσούλα το καλοκαίρι) χωρίς να ιδρώσεις τις κάλτσες σου. Μην μπεις στον κόπο ούτε καν να σκεφτείς με ποιους τρόπους όλα αυτά αποκτιούνται. Μη σε νοιάζει ακόμα κι αν άλλοι τα στερούνται για να τα απολαμβάνεις εσύ μη σε νοιάζει μόνο δούλευε σκλάβε κάνοντας ότι σού λέμε για να έχεις να πληρώνεις. (Όσο έχεις, ακόμα κι αν δεν έχεις κανένα πρόβλημα, θα συμβάλεις στην περαιτέρω μείωση των εργατικών (δουλικών) χεριών.)

Και τι είναι "τιμή ευκαιρίας"; Η οικονομία δρα με την εξωτερίκευση του κόστους: κερδίζεις αν αγοράζουν, άρα πουλάς φτηνά, άρα αποφεύγεις το πραγματικό κόστος πουλώντας με ονομαστικό κόστος. Παράδειγμα: ένα αυτοκίνητο κοστίζει σε πόρους και ρύπανση πολλαπλάσιες φορές περισσότερο στην κατασκευή από τη χρήση, άρα θα έπρεπε να πουλιέται σε τιμή πολλαπλάσια λόγω των συνεπειών της χρήσης του. Ένα ποδήλατο αντιθέτως δημιουργεί ελάχιστο κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος, άρα γιατί να μην πουληθεί φτηνότερο. Έτσι να δεις πόσοι θα κυκλοφορούσαν με ποδήλατο!

Όλα τα πράγματα έχουν κόστος, απαιτούν θυσίες, και το κόστος εκτείνεται σε όλα τα επίπεδα. Το κόστος της ευκολίας και των ανέσεων της σύγχρονης κοινωνίας είναι η καταστολή. Ο σύγχρονος άνθρωπος τελεί υπό καταστολή. Είναι ένα λιοντάρι σε ένα κλουβί. Ένα θηρίο φυλακισμένο. Ένας βάτραχος στην κατσαρόλα της ανοχής.

Η μαγεία του ανοίγματος

Όταν πας με ποδήλατο ζεις στη χώρα της ελευθερίας. Εκτίθεσαι: στα στοιχεία, στους ανθρώπους, στη φύση, στον κόσμο. Τίποτα δεν το έχεις έτοιμο, αλλά για όλα πρέπει να φροντίσεις, ακόμα και για τα πιο βασική αγαθά της επιβίωσης: πώς θα μετακινηθείς, τι θα φας, τι θα πιεις, πού και πώς θα κοιμηθείς, πώς θα προστατευτείς από το κρύο τη ζέστη τον ήλιο τη βροχή, πώς θα αντιμετωπίσεις τεχνικά προβλήματα, όλα, τα πάντα. Εσύ όλα, όχι κάποιος άλλος. Τα χρήματα ακόμα και αν θα σού είναι χρήσιμα πριν ξεκινήσεις, όταν βρίσκεσαι εκεί έξω δεν θα σού χρησιμεύουν πια.

Μόλις βρεθείς εκεί καινούργιες δυνάμεις που δεν είχες ποτέ υποψιαστεί ότι υπάρχουν μέσα σου αρχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια. Εκπλήσσεσαι. Απορείς. Μπορεί να σού είπαν ή να άφησαν να εννοηθεί ότι είσαι κορόιδο ή ανόητος που αφήνεις τις "ανέσεις του πολιτισμού", όμως εσύ απορείς με το πόσο διαφορετικά αρχίζεις να αντιλαμβάνεσαι την έννοια της "άνεσης" όπως και τόσες άλλες βασικές έννοιες και αντιλήψεις. Αρχίζεις να βλέπεις με λιονταρίσιο βλέμμα. Και απορείς που αισθάνεσαι με λιγότερα πράγματα πολύ περισσότερο άνεση και ασφάλεια. Ζεις μια μεταμόρφωση, ένα πραγματικό θαύμα που δεν θα μπορέσεις να το εξηγήσεις. Θα μπορούσε κάποιος, χρησιμοποιώντας ίσως γνώσεις ψυχολογίας ή κοινωνιολογίας, να το αναλύσει και να το εξηγήσει. Όταν όμως το ζήσεις, δεν θα θελήσεις καν να μπεις στον κόπο να το εξηγήσεις, γιατί αυτό που θα ζεις θα είναι τόσο υπέροχο που θα σού αρκεί το ότι το ζεις. Θεωρίες και αναλύσεις περιττεύουν. Θα έχεις αφήσει πίσω σου την πόρτα του κλουβιού και όταν χρειαστεί να ξαναγυρίσεις εκεί μέσα, στην γνωστή καθημερινότητα, και η έννοια του κλουβιού ακόμα κι αυτή θα έχει πάρει καινούργιο νόημα. Το εάν και πώς και σε ποια από τα άλλα λιοντάρια και τα άλλα βατράχια θα μιλήσεις γι΄ αυτή σου την εμπειρία, είναι δική σου υπόθεση. Το ποδήλατο θα σταθεί απλώς μια αφορμή, μια άσκηση ελευθερίας.