Άποψη: Το ποδήλατο δεν είναι "αθλητισμός"

Η γλωσσολογία είναι μια ενοχλητική και παρεξηγημένη επιστήμη. Διδάσκει ότι η λειτουργική πολυπλοκότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου εκφράζεται στην εννοιολογική του πολυπλοκότητα, και συγκεκριμένα στον τρόπο που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τις λέξεις. Μια λέξη παρεξηγημένη σήμερα (ανάμεσα στις τόσες άλλες) είναι και η λέξη "αθλητισμός".

Η παρεξήγηση των εννοιών έρχεται κυρίως με τις κοινωνικές τους διαστάσεις και προεκτάσεις, και σε αυτό σήμερα τα μαζικά μέσα ενημέρωσης διεκδικούν ένα πρώτο λόγο. Η έννοια του "αθλητισμού" όπως την περνούν τα ΜΜΕ σήμερα στο κεφάλι του μέσου τηλεθεατή είναι η εξής εικόνα του αθλητή: ένα ανθρώπινο πλάσμα που ξεσκίζεται για να πάει όλο και πιο γρήγορα και όλο και πιο ψηλά και όλο πιο δυνατά ενσαρκώνοντας το δόγμα "VITIUS ALTIUS FORTIUS". Ένας υπεράνθρωπος των μήντια που υπάρχει για να θυμίζει στον αποβλακωμένο μέσο τηλεθεατή που τον παρατηρεί αραγμένος στην πολυθρόνα ή καθώς μπουκώνει βιαστικά το φαί στο στόμα βλέποντας το χαιβάν-ντουλάπ, ότι "φάε το φαί σου και βολέψου στην άνεσή σου και άσε τα κορόιδα να ξεσκίζονται για να μπορείς εσύ να τη βγάζεις άνετα και μονάχα να τον χειροκροτάς αν και όταν φέρει κάνα μετάλιο". Στο πνεύμα του καταιγισμού των τηλεορασοποιημένων ειδήσεων η τηλεόραση δεν αφήνει χρόνο στον θεατή να σκεφτεί ποιο το κέρδος από όλα αυτά.

Ποιο το κέρδος; Υπάρχουν κάποια οφέλη που έχουν να κάνουν με τα μετάλλια και τη δόξα (όταν συμβεί η πρωτιά, κάτι που έτσι κι αλλιώς θα γίνει σπάνια). Όμως για την υγεία υπάρχει μόνο ζημιά. Το ανθρώπινο σώμα δεν είναι μια μηχανή που αποτελείται από ανταλλακτικά, που έτσι και χαλάσει κάποιο και αντικατασταθεί δεν τρέχει τίποτα, είναι ένα βιολογικό σύστημα εξαιρετικά πολύπλοκο και με τα μέρη του οργανικά και λειτουργικά συνδεδεμένα μεταξύ τους. Όταν το ένα πάθει κάτι, ο εγκέφαλος πληροφορείται και επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα μέρη προσπαθώντας να ισορροπήσει το συνολικό σύστημα στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Στο σώμα μας δεν υπάρχει κανένα "ανταλλακτικό", κάθε λειτουργία σχετίζεται με όλες τις υπόλοιπες (και κατά κανόνα με άγνωστους τρόπους) και κάθε ζημία κοστίζει σε όλο το σύστημα. Κάθε σώμα έχει μνήμη: έχει τη δική του μοναδική ιστορία και αυτή η ιστορία μένει συνήθως άγνωστη σε όλη μας τη ζωή καθώς η συνειδητή μνήμη του εγκεφάλου μας αποτελεί ένα μικρό μέρος της συνολικής μνήμης μας.

Η άσκηση είναι λειτουργικά απαραίτητη στο σώμα μας για τη διατήρηση της υγείας μας. Προκαλεί σημαντικές αλλαγές στη φυσιολογία του οργανισμού και επιταχύνει τη θρέψη και την οξυγόνωση όλου του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του εγκεφάλου. Στην εξέλιξη του είδους μας η σωματική δραστηριότητα ήταν πάντα μια αδιάκοπη διαδικασία ασυνείδητα ενσωματωμένη μέσα στην καθημερινότητα της σκληρής επιβίωσης. Αυτό το "ασυνείδητα" έχει τη σημασία του: για τα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξής του ο άνθρωπος δεν έδινε καμία προσοχή στην άσκηση - ίσα ίσα που στις δύσκολες συνθήκες εκείνες την "είχε" πάντα με το παραπάνω και γι΄ αυτό αντιθέτως προσπαθούσε να την αποφύγει. Η σωματική δραστηριότητα ήταν κάτι αυτόματο, όπως η ανάσα, ο ύπνος, η απέκκριση και οι άλλες σωματικές λειτουργίες - και ήταν μάλιστα κάτι άσχετο με την υγεία καθώς ο θάνατος κατά κανόνα επέρχονταν από ένα σωρό άλλους λόγους παρά από την έλλειψη υγείας λόγω του μικρού προσδόκιμου επιβίωσης (π.χ. στη νεολιθική Θεσσαλία μόλις 3.500 χρόνια πριν από σήμερα ο μέσος όρος ζωής ήταν 27 χρόνια). Όμως με την ηθελημένη (για διάφορους λόγους) εκτροπή από τη φυσική εξέλιξη και την επικράτηση του πολιτιστικού και συγκεκριμένα του αστικού φαινομένου, ο άνθρωπος ολοένα και περισσότερο στερείται την άσκηση. Αυτό έχει κόστος στην υγεία του, και επειδή ακριβώς μέχρι τώρα ήταν μια ασυνείδητη διαδικασία η έλλειψη άσκησης είναι ένα πρόβλημα αναπόδραστο που δεν μπορεί με κανένα άλλο τρόπο να λυθεί: πρέπει οπωσδήποτε να ασκούμαστε με απόλυτα ελεγχόμενο και συνειδητό τρόπο, τελεία. Υποκατάστατο δεν υπάρχει. Και βέβαια το κόστος στην υγεία δεν φαίνεται στις νέες ηλικίες, επειδή βάσει του εξελικτικού ιστορικού μας όπως είδαμε στο άμεσο παρελθόν δεν ζούσαμε όσο ζούμε σήμερα, αλλά συνήθως μετά τα τριάντα με κούραση, αδιαθεσία, νωθρότητα κλπ. - και σε μεγαλύτερες ηλικίες με τα γνωστά προβλήματα των "πολιτισμένων κοινωνιών" παχυσαρκία διαβήτης υπέρταση έμφραγμα και δε συμμαζεύεται. Ο άνθρωπος που δεν ασκείται διαρκώς απο νέος απλά υπονομεύει το μέλλον του.

Έρχεται ο αθλητής, και ασκείται ναι, αλλά με ποιον τρόπο; Ελεγχόμενα και συνειδητά, με στόχο την υγεία; Όχι, με στόχο την απόδοση. Το βιολογικό σύστημα έρχεται τώρα αντιμέτωπο με μια κατάσταση πρωτόγνωρη, που ουδέποτε ήρθε αντιμέτωπο μέσα στα εκατομμύρια χρόνια της εξέλιξης του είδους ώστε να την αντιμετωπίσει και να προσαρμοστεί σ' αυτή: ο άνθρωπος της φυσικής εξέλιξης έρχονταν μεν αντιμέτωπος με ακραίες καταστάσεις κινδύνου που απαιτούσαν τη μέγιστη προσπάθεια αλλά για λίγο χρόνο την κάθε φορά και όχι συνεχώς όπως κάνει συστηματικά ο σημερινός αθλητής. Το βιολογικό του σύστημα ταλαιπωρείται υπό συνθήκες μέγιστης φόρτισης συνεχώς και χωρίς να τού δίνεται η ευκαιρία να ξεκουράζεται και να αναλαμβάνει πλήρως, όπως συνέβαινε τότε. Ο αθλητής αντιμετωπίζεται ως κάτι δεδομένο, ένα γραμμάτιο με ημερομηνία λήξης, κάτι που θα αποδώσει στο μέγιστο για κάποια χρόνια, και μετά θα πεταχτεί στον κάλαθο για να έρθουν τα επόμενα γραμμάτια. Σίγουρα ακούγεται σκληρό, αλλά δυστυχώς έτσι είναι τα πράγματα, αυτή είναι η πραγματικότητα, και είναι τραγικό ο ίδιος ο αθλητής να αποδέχεται αυτή την πραγματικότητα.

Το πρόβλημα επιτείνεται σημαντικά από το γεγονός ότι εκτός από το "συλλογικό εξελικτικό υπόβαθρο" που επηρεάζει τις ατομικές δυνατότητες, η συνήθης περίπτωση είναι να απουσιάζει και το "ατομικό εξελικτικό υπόβαθρο". Όπως η εξέλιξη επηρεάζει ένα είδος στην πορεία από γενιά σε γενιά, έτσι και η ατομική εξέλιξη επηρεάζει το άτομο στα στάδια της ζωής του, κατά τα οποία το βιολογικό σύστημα του όντος μεταβάλλεται και γράφει τη δική του ιστορία - η μνήμη που λέγαμε πιο πάνω. Ένα παιδί που μεγαλώνει από μικρό σε ένα χωριό τρέχοντας και πηδώντας από το πρωί μέχρι το βράδυ και ζώντας καθημερινά όλες τις φυσικές δοκιμασίες και το καθημερινό φυσικό στρες που συνεπάγεται η ζωή στην ύπαιθρο, αποκτά ένα σώμα με ένα υπόβαθρο για να φέρει σε πέρας άνετα μια φυσική δοκιμασία οποιουδήποτε είδους στη μετέπειτα ζωή χωρίς σημαντικό κόστος στην υγεία. Όμως ένας άνθρωπος που έχει μεγαλώσει από παιδί σε αστικό περιβάλλον, που έχει ξοδέψει πολλές ώρες καθισμένος είτε στην καρέκλα του θρανίου είτε του γραφείου της μελέτης ή της εργασίας, όταν κάποια στιγμή αποφασίσει (ακόμα και σε σχετικά πρώιμο στάδιο ηλικίας π.χ. στα 20 του) να αρχίσει να ασκείται (με οποιοδήποτε τρόπο), φέρνει χωρίς να το καταλαβαίνει το σώμα του σε μια νέα κατάσταση μεγάλου στρες. Μπορεί το μυαλό να θέλει πολύ, αλλά το σώμα έχει τη δική του γλώσσα, έχει τη δική του μνήμη, και τα σημάδια του δεν είναι εύκολο πάντα να τα αναγνωρίσουμε.

Η λέξη "αθλητισμός" όπως γράφεται στις εφημερίδες τα περιοδικά και τα άλλα ΜΜΕ, είναι μια λάθος λέξη. Καλύτερα να ήταν "ατομική εξόντωση" ή κάτι τέτοιο. Για να είναι ωφέλιμη η άσκηση θέλει μέτρο και έλεγχο. Από αυτή την άποψη, το ποδήλατο (όχι η "ποδηλασία"!) έχει ένα καταπληκτικό πλεονέκτημα: όπως η ιστορική εξελικτική σωματική δραστηριότητα του ανθρώπινου γένους έφερε ασυνείδητα τον άνθρωπο στη θέση που είναι σήμερα και με τις σωματικές ικανότητες που έχει, έτσι και το ποδήλατο μπορούμε να το εντάξουμε ως καθημερινό μέσο μετακίνησης μέσα στη φυσιολογική καθημερινή μας ζωή, και να απολαμβάνουμε στο διηνεκές τα οφέλη στην υγεία μας, ασυνείδητα, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, με μια φυσιολογική ασυνείδητη διαδικασία.

Σε αυτό, το ποδήλατο δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε άλλο. Μην αναλώνεσαι σε "αθλητισμούς", πάρε ένα ποδήλατο, και ξέχνα τα πάντα. Χωρίς να το καταλάβεις, θα βλέπεις την υγεία σου να βελτιώνεται, το κέφι σου να ανεβαίνει, την τσέπη σου να αδειάζει λιγότερο, τη γειτονιά σου να ομορφαίνει, τους φίλους σου να σε θέλουν περισσότερο, τις ικανότητές σου να βελτιώνονται κλπ. κλπ. κλπ. Χωρίς να το καταλάβεις. Ασυνείδητα.