Βόρεια Πίνδος, Αύγουστος 2016 - Αναζητώντας το άγιο δισκοπότηρο μιας Ελλάδας που χάνεται

Το Εθνικό Πάρκο Πίνδου είναι η σημαντικότερη προστατευόμενη περιοχή στην Ελλάδα. Περιλαμβάνει μία μεγάλη έκταση επάνω στη ραχοκοκκαλιά της ελληνικής χερσονήσου, που δεν είναι άλλη από την οροσειρά της Πίνδου. Η περιοχή από παλιά αναγνωρίστηκε ως βιότοπος ανεκτίμητης αξίας, με σημαντικά είδη πανίδας και χλωρίδας, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά - δηλ. δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Για να καταλάβει κανείς την ανεκτίμητη αξία αυτού του φυσικού τοπίου, πρέπει να κατανοήσει την φυσική αρχή "από τα ψηλά στα χαμηλά". Η οικολογική ισορροπία στα ψηλά βουνά σημαίνει την εξασφάλιση της οικολογικής ισορροπίας και της ζωής στα χαμηλά εδάφη όπου κατοικεί και δρα ο άνθρωπος. Η Πίνδος είναι στην κυριολεξία η ραχοκοκκαλιά του ελληνικού χώρου που στηρίζει τον τόπο και τους ανθρώπους και αυτό δεν είναι καμία υπερβολή. Τα υψηλά όρη εξασφαλίζουν ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα, και τα δάση συγκρατούν το νερό και το βοηθάνε να εισχωρήσει στο έδαφος, εξασφαλίζοντας έτσι την αποθήκευσή του για χρήση από τον άνθρωπο. Τα δάση επίσης συγκρατούν τα εδάφη εξασφαλίζοντας τις πλούσιες βοσκές για την κτηνοτροφία και αποτρέποντας τα φαινόμενα απώλειας εδαφών και διάβρωσης και πλημμυρών, που μπορεί να είναι εξαιρετικά καταστροφικά για τα γεωργικά εδάφη και τα ανθρώπινα έργα γενικότερα.



Η αρχική ιδέα ήταν λοιπόν μία διάσχιση μέσα στην καρδιά αυτού ακριβώς του Εθνικού Πάρκου της βόρειας Πίνδου, από τα ανατολικά μέχρι τα δυτικά του. Η διαδρομή θα έχει ως αρχή και τέλος της την Καλαμπάκα. Ξεκινώντας από την πόλη των Μετεώρων θα σκαρφαλώσουμε μέχρι τον Κορυδαλλό, και μετά θα αρχίσει το πιο ενδιαφέρον κομμάτι. Βόρεια προς Κρανιά και Μηλιά και εκεί πλέον η άσφαλτος τέλος. Μέσα από δασικούς δρόμους θα περάσουμε μέσα από την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα προς Περιβόλι, από εκεί δυτικά προς Βωβούσα, από εκεί πάλι μέσα από δασικό δρόμο δυτικά προς Γυφτόκαμπο, θα περάσουμε στα Ανατολικά Ζαγόρια, το Σκαμνέλλι, το Τσεπέλοβο, το Καπέσοβο, το Κουκούλι, όπου ουσιαστικά τελειώνει ο πυρήνας του δρυμού. Μετά τους Ασπράγγελλους θα κατεβούμε προς Γιάννενα και θα επιστρέψουμε από την παλιά εθνική οδό Ιωαννίνων-Τρικάλων στην Καλαμπάκα. Περίπου 10 μέρες είναι αρκετές, καιρού επιτρέποντος, καθώς ο καιρός είναι εκ των πραγμάτων ο σημαντικότερος παράγοντας εκεί ψηλά.

Το μεταφορικό μέσο που επιλέγω είναι το πλέον κατάλληλο για τη διαδρομή. Οι Αμερικανοί είχαν ανέκαθεν ένα σλόγκαν για τους εθνικούς δρυμούς τους: take nothing but pictures, leave nothing but footprints - δηλ. πάρε μόνο φωτογραφίες και άφησε μόνο πατημασιές. Θα πάρω φωτογραφίες, αλλά δεν θα αφήσω τίποτε πίσω μου, ούτε καν πατημασιές. Τα ίχνη του ποδηλάτου μου στον χωματόδρομο δεν θα μείνουν πολύ, θα φύγουν με την πρώτη βροχή. Στις εικόνες αυτού του άρθρου, το ποδήλατο θα έχει αναπόφευκτα και αυτοδίκαια την τιμητική του.

Το γενικό σχεδιάγραμμα-χάρτης της διαδρομής:

Ημέρα 1η

Τι σημαίνει να ποδηλατείς καλοκαιριάτικα με ζέστη στο θεσσαλικό καμπο, το ξέρει μόνο όποιος το έχει κάνει. Το σενάριο το έχω ξαναζήσει, αλλά επιστρατεύοντας την εμπειρία και την προσπάθεια... θα επιζήσω.

Πλησιάζοντας την Καλαμπάκα μια καυτή ημέρα στο θεσσαλικό κάμπο.

Όπως είναι επιπλωμένο, με χιλιάδες αναμνήσεις φορτωμένο. Για οποιαδήποτε χρήση.

"Στην Καλαμπάκα μια βραδιά θα πάω να μεθύσω, γιατί για μια τρελή ξανθιά έχω σεβντά" τραγουδούσε τον καημό του ο Τσιτσάνης. Φαίνεται ότι στην Καλαμπάκα πήγαιναν οι σακαφλιάδες των Τρικάλων για τρελές ξανθιές την εποχή εκείνη. Το μάτι μου πιάνει στα πεταχτά μια πινακίδα στο κέντρο της Καλαμπάκας, από όπου πέρασα για κανένα φρέσκο φρούτο. Δεν υπονοώ τίποτε συγκεκριμένο για τον συμπαθή λαϊκό βάρδο, απλά με 32 βαθμούς υπο σκιάν το μυαλό μου πήγε στο πόσο εύκολα μπορεί να γίνει ένα τυπογραφικό λάθος, καθώς τα γράμματα F και G είναι γειτονικά στο πληκτρολόγιο.

Το βράδυ θα το περάσω μετά την Καλαμπάκα προς Μουργκάνι, σε ένα ήσυχο αγροτικό τοπίο. Είναι η πρώτη βραδυά στη σκηνή, και με μπόλικη ζέστη. Αναπολώ τη δροσιά των ψηλών βουνών και ελπίζω ότι η επόμενη νύχτα θα είναι πολύ πιο δροσερή.


Ημέρα 2η

Μετά από έναν καλό ύπνο και ένα γερό πρωινό, αρχίζει η ανάβαση προς Τρυγόνα.

Μετανοείτε κύριοι. Αφήστε τα αυτοκίνητά σας και πάρτε τα ποδήλατά σας. Εγώ πάντως μετανόησα. Κι από τότε ποτέ δεν το μετάνιωσα. Και βοήθειά μου.



Μια πρώτη γεύση από αυτοκινητόδρομο μέσα στα άγρια βουνά.

Τα χωριουδάκια Τρυγόνα, Ανάληψη και Κορυδαλλός είναι οάσεις μέσα στην ανάβαση κάτω από τον ήλιο του μεσημεριού. Χώνεσαι με τα μούτρα στο κρύο νερό της βρύσης και ανασταίνεσαι, απολαμβάνεις τη φρέσκια δροσιά που κατεβαίνει από τα βουνά. Μόλις όμως αφήνω τον κεντρικό δρόμο και κόβω βόρεια προς Κρανιά, τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο άγρια από πριν. Ο δρόμος ανεβαίνει σε μια πλαγιά με νότια έκθεση που ψήνεται, με μεγάλη κλίση. Κατεβαίνω και πηγαίνω με τα πόδια. Η ζέστη είναι υπερβολική. Βρίσκω λίγο πολύτιμο ίσκιο κάτω από μια γκορτσιά. Νερό βρίσκω μετά από μία ώρα τουλάχιστον ψηλά, όταν το νερό στο παγούρι μου έχει ήδη γίνει σαν ζεστό τσάι.

 

Μια πολυπόθητη βρύση με δροσερό νερό, αλλά χωρίς ίσκιο.

Τα τέσσερα σκληρότατα χιλιόμετρα της ανάβασης πήραν περισσότερο από μία ώρα, αλλά αποζημιώνομαι με έναν καλό ίσκιο σε ένα ξωκλήσσι στη διασταύρωση για Καλλιθέα, ένα καλό μεσημεριανό... και έναν καλό υπνάκο.

Η διαδρομή προς Κρανιά διασχίζει δάση μαύρης πεύκης.

Αυτοκίνητα δεν υπάρχουν, κανείς δεν υπάρχει, υπάρχει μόνο η ησυχία του δάσους. Αυτά τα δάση γενικά είναι πολύ ήσυχα, φαίνονται με την πρώτη ματιά σαν να είναι νεκρή φύση. Μόνο κανένα πουλάκι ακούγεται σποραδικά. Ιδιαίτερα εάν κατάγεσαι από πόλη, τεντώνεις το αυτί σου, που είναι συνηθισμένο διαρκώς να ακούει κάτι, προσπαθώντας να πιάσεις κανέναν ήχο, αλλά εις μάτην, μόνο κανένα σπινάκι του δάσους πιάνει εδώ κι εκεί. Κάτω από αυτές τις συνθήκες αυτό το ήσυχο απόγευμα, σού δίνεται μία ιδιάζουσα ευκαιρία να επαναπροσδιορίσεις την έννοια του φυσικού ήχου. Ποδηλατώ ήσυχα, με το αυτί τεντωμένο, απολαμβάνοντας το πράσινο του μαυρόπευκου και της βελανιδιάς και το γαλάζιο του ουρανού.

Έτσι λοιπόν όπως είμαι χαλαρωμένος, κάποια στιγμή το αυτί μου πιάνει έναν περίεργο ήχο. Κάτι σαν δρόμο πόλης. Απίστευτο. Είναι δυνατόν; Και όμως, ναι, είναι δυνατόν. Βρίσκομαι στην καρδιά του δάσους και τα μάτια μου ξαφνικά αντικρύζουν αυτήν ακριβώς την εικόνα. Δεν θα το πίστευα εάν δεν το έβλεπα και εάν δεν το άκουγα.

 

Μέσα στην ησυχία του βουνού, τουλάχιστον για ένα χιλιόμετρο πριν και ένα χιλιόμετρο μετά, το αυτί μου ακούει τον γνώριμο ήχο. Τον ήχο από τον οποίο ήρθα ακριβώς εδώ για να ξεφύγω από αυτόν. Τον ήχο μίας ατελείωτης ορδής μηχανοκίνητων τροχοφόρων.

 

 
Κυριολεκτικά στη μέση του πουθενά, luxury suites. Υψηλών προδιαγραφών, υπερπολυτελούς κατασκευής. Μία λεπτομέρεια: δεν υπάρχει ψυχή, δεν ακούγεται κιχ. Καλά κέρδη, κύριοι επενδυτές. Με την κατάλληλη διαφήμιση, θα βρείτε πελάτες.



Η Κρανιά είναι ένα συμπαθητικό χωριό, με ευγενικούς ανθρώπους. Υπάρχει εδώ και ελεύθερο WiFi.





Η συσκευή ανιχνεύει το ανοιχτό δίκτυο "KRANIA" με ελεύθερη πρόσβαση.

Η σημερινή ημέρα θα τελειώσει στη "Βρύση του Ηπειρώτη". Από εκεί ακριβώς θα αρχίσει και η επόμενη.






Ημέρα 3η

Κάποια στιγμή που ξύπνησα μέσα στην ησυχία της νύχτας, διαπίστωσα πως το αυτί μου συλλαμβάνει έναν διαρκή υπόκωφο θόρυβο σαν να βγαίνει μέσα από τη γη με κατεύθυνση από τα ανατολικά. Λες; Δεν το πιστεύω! Ανοίγω την ταμπλέτα, ανοίγω την εφαρμογή του χάρτη, εντοπίζω το στίγμα στο GPS, και μετρώ την απόσταση από το σημείο που βρίσκομαι μέχρι το κοντινότερο σημείο του αυτοκινητόδρομου Α2 στα ανατολικά. Η απόσταση αυτή ισούται με 7,9 χιλιόμετρα ακριβώς. Εάν ένα ανθρώπινο αυτί είναι σε θέση να αντιληφθεί τον ήχο αυτού του δρόμου από μια τέτοια απόσταση, τότε μπορεί κανείς να έχει μια ιδέα σε τι έκταση ο θόρυβος του αυτοκινητόδρομου Α2 ενοχλεί την πανίδα του δάσους της Βόρειας Πίνδου. Θα την ενοχλούσε, πιο σωστά, διότι η πανίδα θα έχει μάλλον μεταναστεύσει προς άγνωστη κατεύθυνση...



Η άσφαλτος μέχρι τη Μηλιά είναι ένα ήπιο ξεκίνημα για σήμερα. Ας απολαύσω αυτό το πρώτο πρωινό κομμάτι, διότι δεν έχω ιδέα για το τι με περιμένει στη συνέχεια. Η Μηλιά είναι ένα επίσης συμπαθητικό χωριό, με άφθονο ξύλο στους δημόσιους χώρους και με κάποιους χωριανούς που εκπλήσσονται βλέποντας ένα τόσο φορτωμένο ποδήλατο με έναν αναβάτη που λέει από πού ήρθε και πού θέλει να πάει.



















Ένα κλειδωμένο κουβούκλιο με μία ξύλινη επιγραφή "Το σπίτι της αρκούδας". Κάτι μου λέει ότι για αυτό το κατασκεύασμα κάποιοι πήρανε τα λεφτά της αρκούδας. Το κουβούκλιο δεν έχει τίποτα άλλο απολύτως μέσα του ή γύρω του, καμία άλλη πληροφορία, αλλά έχει μόνο μέσα ένα ομοίωμα αρκούδας. Το ομοίωμα δεν μοιάζει με την ελληνική καφέ αρκούδα αλλά μοιάζει με την άσπρη πολική αρκούδα! Μιλάμε δηλαδή για Ursus maritimus και όχι για Ursus arctos, κυρίες και κύριοι, στη Μηλιά του νομού Ιωαννίνων!


Η νεροτριβή του χωριού.

Μετά τη Μηλιά, το ασφάλτινο γλέντι θα κρατήσει για λίγα χιλιόμετρα, και αμέσως μετά θα αρχίσει το χωμάτινο γλέντι. Χωμάτινο; Μια κουβέντα είναι, διότι θα έπρεπε πιο σωστά να το πω πέτρινο...





Με τη συνδρομή μιας δροσιστικής συννεφιάς, σκαρφαλώνω μέχρι μία διασταύρωση στα ριζά της Φλέγγας. Βρίσκομαι στα 1490 μέτρα ψηλά και η ανάβαση θα συνεχιστεί ακάθεκτη μέχρι ένα διάσελο στα 1735 μέτρα, μέσα από δάση οξυάς και μαυρόπευκου.

Στη μέση του πουθενά συναντά κανείς συχνές πινακίδες που διαφημίζουν έργα βελτίωσης δασικού οδικού δικτύου. Αυτά τα έργα ακολουθούν μια σταθερή και συγκεκριμένη φρασεολογία: ανάπτυξη, υποδομή, ανταγωνιστικότητα γεωργίας και δασοκομίας. Το πόσο αυτά τα έργα προάγουν την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα, και για πόσο χρονικό διάστημα, εξαρτάται από το πόσο θα ξυρίσει κάθε φορά η λεπίδα της μπουλντόζας την επιφάνεια του δασόδρομου. Βγάζει τις πέτρες στην επιφάνεια και τις ανακατεύει με το χώμα, με αποτέλεσμα μέχρι να πέσουν κάμποσες βροχές για να σταθεροποιηθεί ξανά το οδόστρωμα να χρειάζεται να περάσει το καλοκαίρι, όσο δηλαδή ο δρόμος βασικά χρησιμοποιείται, και μετά την άλλη χρονιά άντε πάλι να εγκριθεί κάποιο κονδύλι για να ξαναγίνει η "βελτίωση" του δρόμου. Στο μεταξύ από τα κονδύλια αυτά κάποιοι άνθρωποι βγάζουν το ψωμάκι τους, αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε...

Από το διάσελο και μετά, κατηφορίζω προς τη Βάλια Κάλντα. Ο δρόμος δεν είναι χωματόδρομος, γίνεται κανονικός πετρόδρομος. Και έχω και την ατυχία να έχει πρόσφατα περάσει η μπουλντόζα της βελτίωσης. Η επιφάνεια του δρόμου έχει πέτρες ανακατεμένες με χώμα και η ρόδα του ποδηλάτου δεν πατάει σταθερά, γλιστράει στις μεγάλες κλίσεις. Σε πολλά σημεία λοιπόν πρέπει να κατέβω και να πάω με τα πόδια, καθώς είναι αδύνατο να σταθείς όρθιος επάνω σε ένα ποδήλατο φορτωμένο έτσι όπως είναι το δικό μου.




Τοπίο κοσμοχαλασιάς σε ρέμα. Εάν εδώ ψηλά πιάσει μπόρα, το πρώτο που πρέπει να κάνεις αμέσως είναι να μην πλησιάσεις σε ρέμα!

Τα τεχνικά έργα σε αυτούς τους δρόμους έχουν στόχο να σταθεροποιήσουν το δρόμο για να μην κόβεται από τα πλημμυρικά φαινόμενα.


Η ποιότητα του οδοστρώματος. Όχι τίποτε άλλο, αλλά για να μην πεις μετά ότι δεν σου το είπα.

Και ενώ οι ώρες περνούν αυτό το απόγευμα, και ενώ μπόλικα σύννεφα έρχονται και παρέρχονται, εισέρχομαι στον ιδιαίτερο κόσμο της Βάλια Κάλντα.










Τοπίο κοσμοχαλασιάς σε ρέμα ΙΙ. Σε νεροποντή εδώ οι κορμοί των δένδρων κατρακυλούν σαν τα σπιρτόξυλα.

Στην απέναντι πλαγιά ένα κοπάδι ακούγεται πίσω από το πέπλο του δάσους. Οι φωνές του βοσκού από μόνες τους φανερώνουν την τραχιά ζωή του τσομπάνου.



Να και το μαντρί. Μέσα στην καρδιά της Βάλια Κάλντα. Και ένας δύσμοιρος σκύλος καταφαγωμένος από τα έντομα.



Στην ατμόσφαιρα συμβαίνει ένα πανδαιμόνιο από έντομα: τάβανοι, αλογόμυγες, κουνούπια, σκνίπες, και άλλα απροσδιορίστου φύσεως ιπτάμενα τερατάκια που λυσσάνε για αίμα θηλαστικών, πέφτουν πάνω σου ζηλεύοντας τη δόξα των στούκας από όλες τις πιθανές και απίθανες κατευθύνσεις. Κάθε φορά που νιώθεις το παραμικρό άγγιγμα οπουδήποτε επάνω σου, πρέπει να χτυπάς εκεί με το χέρι σου για να διώξεις κάτι, χωρίς να βλέπεις τι είναι, και όσα περισσότερα δευτερόλεπτα καθυστερήσεις σε αυτή την ενέργεια τόσο αυξάνεις τις πιθανότητες για μία νέα οδυνηρή φουλτάκα. Δεν θα τις γλιτώσεις αυτές έτσι κι αλλιώς, όμως ενστικτωδώς κάτι πρέπει να κάνεις.



Υπάρχουν επίσης τρία δύσμοιρα άλογα, επίσης πολιορκημένα από στίφη εντόμων. Οι ουρές δουλεύουν μανιωδώς δεξιά-αριστερά προσπαθώντας να διώξουν τις αλογόμυγες, οι οποίες όμως είναι κολλημένες σα βδέλλες πάνω τους και απολαμβάνουν ένα πανηγύρι αίματος. Στην άκρη της μικρής πεδιάδας υπάρχει ένα πεσμένο κομμάτι από κορμό μαυρόπευκου τεραστίων διαστάσεων. Είναι εκεί κάτω εδώ και αρκετά χρόνια και τα ξυλοφάγα έντομα έχουν αρχίσει ήδη εκεί το δικό τους πανηγύρι και για πολλά χρόνια που έρχονται. Από τις διαστάσεις του κομματιού υποθέτω ότι το ζωντανό δέντρο θα πρέπει να είχε ύψος περισσότερο από πενήντα μέτρα.





Δυο σταλαμίδες πέφτουν πάνω μου από τον ουρανό. Μια βροχή εδώ τώρα θα ήταν κάτι που καθόλου δεν θα ήθελα, καθώς δεν υπάρχει κανένα καταφύγιο. Το ευτύχημα είναι ότι η μεταβολή της ατμοσφαιρικής πίεσης είναι πολύ ήπια, όπως εδώ και ώρες βλέπω στο βαρόμετρο, οπότε η ξαφνική μπόρα δεν είναι πολύ πιθανή, ωστόσο σε αυτά τα υψόμετρα ποτέ δεν είσαι σίγουρος με τον καιρό. Πρέπει να βρω μέρος για στήσιμο σκηνής, ώστε να μπορώ να καταφύγω μέσα. Έχω δύο αδιάβροχα, που θα προστατέψουν από το νερό εμένα και τα πράγματά μου.



Το τελευταίο πράγμα που θα ήθελα να ακούσω στον κόσμο, ακούγεται - ένα μπουμπουνητό. Δεν θα ρισκάρω να συνεχίσω, γιατί ακολουθεί μια γερή ανάβαση για να βγω από την κοιλάδα και δεν ξέρω που θα μπορούσα να στήσω σκηνή. Οι κεραυνοί επίσης είναι ένα θέμα που πρέπει να λάβεις υπόψιν. Εάν αρχίσουν να πέφτουν γύρω σου, βρίσκεσαι στο κέντρο ενός θανάσιμου πεδίου μάχης. Βρίσκω λοιπόν ένα κατάλληλο μέρος για στήσιμο της σκηνής και μόλις μπαίνει το τελευταίο πασσαλάκι, νιώθω πιο ήσυχος πλέον. Τώρα, και αν βρέξει, θα είναι μικρή η ζημιά.



Η Βάλια Κάλντα θα μου κάνει τελικά την χάρη και δεν θα βρέξει. Τις λίγες ώρες μέχρι να νυχτώσει, τα αυτιά τεντώνουν να πιάσουν ήχους, αλλά ήχοι δεν υπάρχουν. Μόνο κάποιο σπινάκι του δάσους ακούγεται δειλά εδώ κι εκεί. Δεν θα ανάψω φωτιά για να μαγειρέψω, όχι απλώς επειδή απαγορεύεται αλλά γιατί θέλω όταν θα φύγω από αυτό το δάσος να μην αφήσω πίσω μου ούτε πατημασιές, πράγμα στο οποίο θα βοηθήσει αυτό το αφράτο αλπικό γρασίδι.

Ιδού η απόδειξη για το πόσο καλά προστατεύει τα αυγά η κλασική χαρτοθήκη: μετά από το πολύωρο γκράβαρο, από τα τέσσερα αυγά ράγισε μόνο το ένα.


Δυο ποδηλάτες έρχονται και φεύγουν σαν τον άνεμο, μετά από τους κατάλληλους συναδελφικούς χαιρετισμούς.


Στην ησυχία της Βάλια Κάλντα.


Ημέρα 4η

Ξημερώνει. Ο ύπνος ήταν απολαυστικός και χωρίς νυχτερινά απρόοπτα. Πλήρης απουσία ζώων στο οικοσύστημα: δεν υπάρχουν ούτε ζώα ούτε πουλιά, υπάρχουν μόνο φυτά. Χλωρίδα δίχως πανίδα ένα πράγμα. Όλη τη νύχτα δεν άκουσα ούτε ένα νυχτοπούλι βρε αδερφέ. Σιγή. Νέκρα. Βρίσκομαι σε υψόμετρο 1402 μέτρων στην καρδιά των βουνών της βόρειας Πίνδου και η χαμηλότερη θερμοκρασία του 24ώρου πριν το ξημέρωμα ήταν 8 βαθμοί Κελσίου. Αφού βγήκα από τη σκηνή μέσα σε λιγότερο από μισή ώρα η θερμοκρασία ανέβηκε στους 14 βαθμούς. Τη στιγμή της αναχώρησης ο ήλιος σηκώνεται πάνω από το βουνό στα ανατολικά και έχω ήδη μείνει με το μπλουζάκι της ημέρας. Είπαμε, ζεστή κοιλάδα, Βάλια Κάλντα, αλλά όχι και τόσο κάλντα... Μήπως αυτό είναι μια ένδειξη για την θέρμανση του περιβάλλοντος; Λέω, μήπως...



Με περιμένει μια μεγάλη ανηφόρα, που θα με οδηγήσει έξω από την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα. Ο δρόμος περνά μέσα από αρχαίο δάσος με μαυρόπευκα. Σε αυτή την εξαιρετική ποιότητα τόπου, τα δέντρα είναι πανύψηλα.







Εμφανίζεται ένα 4Χ4 από την αντίθετη κατεύθυνση με δύο άντρες. Οι τσομπάνηδες που πηγαίνουν στα πρόβατα. Αυτοί πέρασαν χτες βράδυ στις 11:00 προς το χωριό. Ρωτώ εάν αυτό το κάνουν κάθε μέρα. Η απάντηση είναι θετική και συνοδεύεται από ένα χαρακτηριστικό βλέμμα συγκαταβατικού θαυμασμού.

 
Ανεβαίνω, ανεβαίνω, μέχρι το διάσελο, παρατηρώντας την σταδιακή αλλαγή του τοπίου.









Αφού η Ευρώπη επενδύει στις αγροτικές περιοχές, τελείωσε, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε. Όλα θα πάνε καλά. Σε λίγο θα τρώμε με χρυσά κουτάλια.

Μεγάλη πινακίδα στην είσοδο της κοιλάδας της Βάλια Κάλντα. Δύσκολο να εντοπίσεις πάνω της τετραγωνικό εκατοστό χωρίς διαφήμιση ή ιστορία έρωτος.


Αμάν και συ μωρέ Βίκη, αφού σε αγαπάει ο άνθρωπος, μέχρι στη Βάλια Κάλντα έφτασε για να σου το πει.

Μετά το διάσελο, καινούργια βουνά εμφανίζονται.



Ο δρόμος περνά μέσα από μια αμιγή συστάδα οξυάς.




Ένας Τζημάκης που στέγνωσε.




Κι άλλο μαντρί. Μέσα στον πυρήνα του εθνικού δρυμού.


Στην είσοδο του πυρήνα του δρυμού, πινακίδα με τον "κανονισμό λειτουργίας" και τις "ισχύουσες" απαγορεύσεις. Τι καλά που θα ήταν ο κανονισμός λειτουργίας να εξαντλείται σε μία πινακίδα!


Ακριβώς δίπλα στην προηγούμενη πινακίδα, πινακίδα για την απαγόρευση του κυνηγιού.

Και ακριβώς δίπλα στην προηγούμενη πινακίδα, χρησιμοποιημένος κάλυκας κυνηγετικού όπλου.



Μετά το πρωινό άρμεγμα, το κοπάδι ξεκινά για τη βοσκή. Τα σκυλιά θα σε μυριστούν γρήγορα και θα υποστείς την επίθεσή τους. Ο αριστερός φορά λαιμαριά με καρφιά για τους λύκους. Πρέπει να φροντίσεις ελάχιστη απόσταση ασφαλείας τα δύο μέτρα, γιατί δεν έχεις ιδέα τι αρρώστιες κουβαλάνε (περισσότερα επ´ αυτού σε λίγο).

Μακριά κι αγαπημένοι, έτσι γλυκέ μου;

Τα σκυλιά, σαν εκπαιδευμένοι φύλακες, με κρατούν μακριά από το σημείο όπου το κοπάδι θα περάσει το δρόμο. Πρώτα θα περάσει το κοπάδι, μετά εγώ.

Δύο ποδηλάτες εμφανίζονται. Μαζί θα περάσουμε από τα σκυλιά. Μετά από το κοπάδι.

Στη διασταύρωση προς Περιβόλι, στην τοποθεσία Στάνη Τίζα, θα διαπιστώσω ότι ο δρόμος προς Βωβούσα έχει ασφαλτοστρωθεί. Επειδή ο καιρός εμπνέει αμφιβολίες, αποφασίζω να μην πάω προς Περιβόλι αλλά προς Βωβούσα. Η διαδρομή ανεβοκατεβαίνει σε δάση μαύρης πεύκης που ξυλεύονται συστηματικά.

Μία πολύ ενδιαφέρουσα ενημερωτική πινακίδα, που κανείς δεν θα πρέπει να αγνοήσει.

Η περιοχή ενέχει διάφορους περιβαλλοντικούς κινδύνους που καλό θα ήταν να γίνονται σεβαστοί. Ένας από αυτούς είναι μία σκνίπα, την οποία μπήκα στον πειρασμό να την ονοματίσω "διαβολόσκνιπα". Είναι ένα μικρό εντομάκι, που εάν το πατήσεις με το δάχτυλο λιώνει αμέσως, αλλά ιδιαιτέρως τριανταφυλλένιο όταν κάτσει πάνω στο δέρμα σου. Κάνει ένα περίπου κύκλο γύρω από τον εαυτό της μέχρι να βρει την κατάλληλη θέση, και χώνει μέσα στο δέρμα όλο το κεφάλι της! Εσύ νιώθεις ξαφνικά σαν κάποιος να σού χώνει καρφίτσα! Το διαβολικό εντομάκι χώνεται ακόμα και μέσα στα ρούχα και μπορεί να καρφώσει οπουδήποτε βρει δέρμα. Εσύ στα ξαφνικά απλά νιώθεις το κάρφωμα. Εκτός όμως από το κάρφωμα, στη συνέχεια το τσίμπημα προκαλεί έντονη φαγούρα, και συνήθως ξεχνιέσαι και ξύνεσαι και το τσίμπημα θα εξελιχθεί σε μία επώδυνη φουλτάκα που θα σε ταλαιπωρεί εις το διηνεκές.

Το άνω μέρος του χεριού μου γεμάτο από τσιμπήματα της διαβολόσκνιπας. Τα πόδια δεν τα δείχνω, γιατί θα ήταν η εικόνα αυστηρώς ακατάλληλη για ευαίσθητους.

Η Βωβούσα είναι ένα συμπαθητικό χωριό, χάρη στο ποτάμι και το πέτρινο γεφύρι της.

Anathema το kolimbi σου βρε δάσκαλε που μου έμαθες αγγλικά.

Μερικές βροχοστάλες με πείθουν να μείνω σήμερα στην Βωβούσα, ελπίζοντας ότι η πρόγνωση του καιρού αύριο δεν θα συμπεριλαμβάνει καταιγίδες. Στήνω τη σκηνή μου σε ένα ήσυχο μέρος στην άκρη του χωριού και κοιμάμαι νωρίς. Τη νύχτα ξυπνώ χορτασμένος ύπνο, και αποφασίζω ένα νυχτερινό περίπατο στο χωριό και το γεφύρι.

Ημέρα 5η

Σήμερα το σενάριο περιλαμβάνει πραγματική βροχή. Λόγω του χωματόδρομου που με περιμένει, δεν θέλω να ποδηλατίσω με βροχή. Βρίσκω καταφύγιο σε ένα πριστήριο. Θα περιμένω να ανοίξει ο καιρός.

Με την ευκαιρία της αναγκαστικής αναμονής, επιδίδομαι σε ένα καλό μαγείρεμα, για αποθήκευση πολύτιμης ενέργειας, την οποία θα χρειαστώ οπωσδήποτε...

Μετά το μεσημέρι ο καιρός φαίνεται σταδιακά να ανοίγει, και καθώς είμαι ξεκούραστος μετά από ένα 24ωρο ανάπαυσης, αποφασίζω να ξεκινήσω. Να σημειώσω ότι σε όλα αυτά τα μέρη που βρέθηκα μέχρι τώρα, το κινητό μου ποτέ δεν έχασε σήμα δικτύου. Ακόμα και στη μέση της Βάλια Κάλντα! Μπορούσα λοιπόν να επικοινωνώ για να μαθαίνω την πρόγνωση του καιρού για την περιοχή. Αυτό σου δίνει ένα αίσθημα ασφάλειας, αλλά ποτέ δεν θα πρέπει να ξεχνάς ότι ο καιρός σε αυτά τα υψόμετρα πάντα είναι εξαιρετικά ευμετάβλητος. Οι πληροφορίες λένε ότι έχω μια μεγάλη και απαιτητική διαδρομή σε δύσκολο τεραίν μέχρι τον Γυφτόκαμπο. Εάν κατορθώσω και φτάσω μέχρι το βράδυ εκεί, θα είμαι αρκετά τυχερός. Διαφορετικά θα χρειαστεί να διανυκτερεύσω στη μέση του πουθενά, κάπου μέσα στο αχανές δάσος. Με όρεξη αρχίζω να ποδηλατώ την ανηφόρα, αφήνοντας πίσω μου τη Βωβούσα, και χαρούμενος γιατί ο δασικός δρόμος πρώτης κατηγορίας μού επιτρέπει να πηγαίνω σχεδόν συνεχώς επάνω στο ποδήλατο, δηλαδή όχι με τα πόδια. Μακάρι αυτό να κρατήσει για πολύ! Ανεβαίνω ακατάπαυστα, βουτηγμένος σε δάσος με μαυρόπευκα, έχοντας έτοιμο το αδιάβροχο για χρήση, και όσο περνά ο χρόνος τόσο τυχερός νιώθω που η βροχή απουσιάζει και ο δρόμος μου είναι στεγνός.

Μέσα από το δάσος προς τα κάτω στα νοτιοανατολικά ξεπροβάλλει η Βωβούσα, με το ποτάμι και το γεφύρι της, το σημείο από όπου ξεκίνησα σήμερα.

Η σημερινή διαδρομή δίνει μία αίσθηση ατελείωτης ανάβασης. Μόλις τελειώσω μία ανηφόρα, εκεί που λέω ότι τώρα η κατηφόρα θα με ξεκουράσει, η κατηφόρα κρατά ελάχιστα και πάλι θα σέρνομαι σε ανηφόρα. Η διαδρομή είναι ένα συνεχές πάνω-κάτω. Δύο πιθανές καταστάσεις έχεις να αντιμετωπίσεις, ή μία δύσκολη ανηφόρα όπου θα σέρνεις το φορτωμένο ποδήλατο πηγαίνοντας με τα πόδια, ή μία δύσκολη κατηφόρα όπου εάν δεν έχεις γερά λάστιχα θα ήταν προτιμότερο πάλι να πηγαίνεις με τα πόδια. Στα περισσότερα σημεία έχει την χειρότερη πέτρα που υπάρχει για τον ποδηλάτη, δηλαδή μια άσπρη κοφτερή πέτρα μεγέθους μεγάλου χαλικιού. Το άσπρο αυτό χαλίκι είναι ιδιαίτερα ύπουλο, γιατί οι κοφτερές άσπρες πέτρες δεν φαίνονται καλά στο φως του ήλιου και συνεχώς δέχεσαι άσχημα χτυπήματα από κάτω που δεν τα περιμένεις και υπάρχει αυξημένη πιθανότητα στα καλά του καθουμένου να αποκτήσεις ένα σκισμένο λάστιχο στη μέση του πουθενά. Πρέπει να οδηγείς με ιδιαίτερη προσοχή για να προφυλάξεις τα λάστιχά σου.

Επίσης η διαδρομή δίνει μία αίσθηση ερημίας. Σε ένα σημείο βλέπω μία πινακίδα που δείχνει προς Βωβούσα, και εκ των υστέρων προστέθηκε στην πινακίδα η φράση "με δική σας ευθύνη". Δηλαδή για να το καταλάβω καλύτερα, στους υπόλοιπους δρόμους με τίνος ευθύνη εγώ πηγαίνω; Εάν πάθω κάτι μετακινούμενος σε ένα δρόμο που δεν φέρει αυτή τη δήλωση, θα μπορώ να αξιώσω από κάποιον κάποια ευθύνη; Μού έκανε εντύπωση σήμερα το γεγονός ότι συνάντησα τέσσερεις ή πέντε περίπου περιπτώσεις μοναχικών οδηγών με αυτοκίνητο σε αυτή τη διαδρομή. Πού πηγαίνουν άραγε αυτοί οι άνθρωποι σε αυτή την απόλυτη ερημία; Δεν μού έδωσαν την εντύπωση ότι έχουν ζώα κάπου ή κάποια δουλειά στο δάσος, μάλιστα ρωτούσαν για το δρόμο, ήταν προφανώς ξένοι, έδιναν δηλαδή την εντύπωση ότι ο σκοπός τους ήταν η επίτευξη της διαδρομής, ήθελαν δηλαδή απλά να βρεθούν από την Βωβούσα στον Γυφτόκαμπο ή από τον Γυφτόκαμπο στη Βωβούσα, και απορούσαν πώς αυτό μπορεί ένας άνθρωπος να το κάνει μόνος του με ένα ποδήλατο. Προσωπικά νιώθω μεγαλύτερη ασφάλεια σε αυτή τη διαδρομή με ποδήλατο παρά με αυτοκίνητο, διότι έχοντας τα κατάλληλα εργαλεία ένα ποδήλατο εύκολα επισκευάζεται, ενώ με το αυτοκίνητο δεν συμβαίνει το ανάλογο.

Ένας όμορφος ταύρος ατάραχος στην άκρη του δρόμου.

Από το ένα διάσελο στο άλλο, προσπαθείς να διακρίνεις το δρόμο που πέρασες ή θα περάσεις.

Ένα ακόμα γελαδόγρεκο. Τα πανταχού παρόντα γελάδια, βόσκουν τα πάντα και γεμίζουν τα βουνά με την πανταχού παρούσα γελαδοσβουνιά.

Άχου τα γλυκούλια μου. Δες με τι χαριτωμένο που είμαι. Όταν μεγαλώσω, χλαπ, θα αρπάζω ποδηλάτες με μια χαψιά.

Στη μέση του πουθενά, μία βρύση με όνομα: η Βρύση της Τσούκας.

Το απόγευμα έχει περάσει. Ο ήλιος έχει χαθεί. Από το μεσημέρι κινούμαι ασταμάτητα. Στα διάσελα προσπαθώ να καταλάβω ποια βουνά στον ορίζοντα με περιμένουν. Η μόνη ασφάλειά μου το πολύτιμο GPS, για να είμαι σίγουρος ότι δεν ξεφεύγω από τη διαδρομή που έχω χαράξει. Και κάποια στιγμή, ω ναι, ω του θαύματος, τα λάστιχά μου πατούν σε άσφαλτο. Έφτασα στον προορισμό της ημέρας επιτέλους!

Ερημιά και εδώ. Σιωπή και απουσία. Υπάρχει ένα κτίσμα με τον χαρακτηρισμό καφετέριας-ταβέρνας, αλλά υπάρχει ένας άνθρωπος μόνο. Κάθεται έξω σε μια καρέκλα, με έναν αέρα μοναξιάς, παρακολουθεί ένα άλογο και μερικές αγελάδες, και μου λέει ότι το μαγαζί είναι κλειστό. Προχωρώ στον καταυλισμό, να βρω μέρος για διανυκτέρευση. Η βρύση είναι στερεμένη και θα πρέπει να διαχειριστώ το νερό από ένα μικρό ρέμα. Τα δωμάτια είναι σε οικτρή κατάσταση, οι παράγκες μισογκρεμισμένες, οι πόρτες ανοιχτές, μέσα γεμάτες βρωμιά από ζώα. Παντού όλα πνιγμένα στη γελαδοσβουνιά. Εδώ κάθε χρόνο γίνεται αντάμωμα Σαρακατσαναίων. Ο Γυφτόκαμπος δηλαδή είναι κυριολεκτικά ένας πραγματικός γυφτόκαμπος. Εικόνα θλίψης και εγκατάλειψης.

Δίπλα υπάρχει ένα ακόμα γελαδόγρεκο. Νυχτώνει και οι γελάδες καταφθάνουν. Τρεις άντρες μαζεύουν τις γελάδες με το φως των φακών. Δύο άντρες με καταγωγή από τα πεδινά της Θεσπρωτίας και ένας Αλβανός βοσκός που έχουν ως υπάλληλο. Οι γελάδες έρχονται, και έρχονται, και έρχονται. Ανάβω μια καλή φωτιά για μαγείρεμα, χωρίς να βιάζομαι. Ο Αλβανός κοιμάται τη νύχτα σε ένα παλιό χαλασμένο κτίσμα για να φυλάει τις γελάδες, ενώ οι δύο άλλοι μένουν κάτω στο χωριό σε ξενοδοχείο. Τέλος φθινοπώρου φεύγουν όλοι, μαζί με τα γελάδια που μεταφέρονται με φορτηγά στα πεδινά της Θεσπρωτίας.

Ημέρα 6η

Οι χωματόδρομοι και οι πετρόδρομοι τελείωσαν. Αρχίζει η τελευταία φάση του ταξιδιού μου. Κατευθύνομαι νότια προς τα χωριά στο ανατολικό Ζαγόρι, με πρώτο προορισμό το Σκαμνέλι.

Το πρώτο πρωινό φως του ήλιου χαϊδεύει τις ανατολικές υπώρειες της Τύμφης.

Ο δρόμος ανεβοκατεβαίνει σε δάση, στα οποία εξακολουθεί να κυριαρχεί το μαυρόπευκο. Συχνά ρυάκια κατεβάζουν νερά.

Στο ανατολικό Ζαγόρι δεν έχω έρθει ποτέ ξανά. Το Σκαμνέλι είναι για μένα μια καλή γεύση από τη ζαγορίσια πέτρα.

Η βροχή πέφτει από τον ουρανό στο βάθος του ζαγοριανού ορίζοντα. Μαζί με μερικές στάλες, το θέαμα αυτό θα με κάνει να βρω καταφύγιο εσπευσμένως σε ένα ξωκλήσσι.

Στο Καπέσοβο.

Η αρχή από το φαράγγι του Βίκου.

Στο γεφύρι του Κόκορου

Ημέρα 7η

Πέρασα τη νύχτα κατασκηνωμένος στον κάμπο των Ιωαννίνων, κάπου κοντά στη λίμνη. Το ταξίδι μου έχει ουσιαστικά τελειώσει, αυτό που μένει είναι η διαδρομή της επιστροφής μέχρι την Καλαμπάκα.

 

Μετά τη Μπαλντούμα φυσικά θα ακολουθήσω τον παλιό δρόμο προς Μέτσοβο. Η τελευταία φορά που έκανα αυτό το δρόμο με ποδήλατο ήταν πριν πολλά χρόνια, πριν την ύπαρξη του νέου δρόμου. Είναι απολύτως εντυπωσιακή η αλλαγή, δηλαδή από την κίνηση στην ερημιά. Πραγματικά είναι απορίας άξιο πόσες αλλαγές σε έναν τόπο μπορεί να φέρει η κατασκευή ενός καινούργιου δρόμου. Ο νέος αυτοκινητόδρομος είναι σαν ένα τεράστιο ξένο σώμα που έχει εισχωρήσει και έχει διαπεράσει το τοπίο. Στην κυριολεξία το έχει διαπεράσει, καθώς είναι εντυπωσιακό το πώς μέσα στην ησυχία του έρημου τοπίου ξαφνικά μετά από μία στροφή ακούς τον χαρακτηριστικό θόρυβο της κυκλοφορίας από κάτω σου και βλέπεις μια ορδή αυτοκινήτων που βγαίνει από τα σπλάχνα του λόφου επάνω στον οποίο βρίσκεσαι, πετάει για εκατό μέτρα επάνω σε μια γέφυρα, και αμέσως χώνεται στα σπλάχνα του απέναντι λόφου. Ο ήχος της αέναης κυκλοφορίας απλώνεται πάνω στα βουνά και ακούγεται χιλιόμετρα μακριά, επικαλύπτει όλο το τοπίο, όλο το οικοσύστημα.

Ημέρα 8η

Ξημέρωσε. Βγαίνω από τη σκηνή. Βρίσκομαι στις Πολιτσές πάνω από το Μέτσοβο, σε υψόμετρο 1380 μέτρων. Το πρωινό πούσι εγκαταλείπει το οροπέδιο.

Τα πρώτα χιλιόμετρα της τελευταίας ημέρας θα με οδηγήσουν στον αυχένα της Κατάρας, σε ένα υπέροχο δροσερό αλπικό περιβάλλον. Και θα ακολουθήσει το τελευταίο εύκολο κομμάτι μέχρι την Καλαμπάκα.

Το πρώτο κομμάτι της πινακίδας έχει σημασία, και ας απουσιάζει το περιεχόμενο. Αυτό δηλαδή που διαφημίζει, εμμέσως πλην σαφώς, όχι έναν δημόσιο φορέα (υπουργείο), ούτε έναν ιδιωτικό φορέα (εταιρεία), αλλά... τη σχέση τους...

Μια τελευταία ματιά στο Μέτσοβο.

Στον αυχένα της Κατάρας, στα 1690 μέτρα ψηλά, δικαιούμαι να χαρώ γιατί οι μεγάλες ανηφόρες αυτού του ταξιδιού τελείωσαν.

Στον Κάμπο του Δεσπότη, με σοκάρει η εγκατάλειψη. Σε αυτό το μαγαζί τι εξαιρετικές φασολάδες και όχι μόνο κάποτε σαν πεινασμένοι ταξιδιώτες είχαμε καταβροχθίσει!

Η τελευταία φωτογραφία για αυτό το ταξίδι θα τραβηχτεί στη διασταύρωση για Πλατανιστό, τη Νέα Κουτσούφλιανη, μετά την Παναγία. Θεωρώ ότι είναι μια συμβολική εικόνα που ενέχει μία ιδιαίτερη σημειολογία. Ακριβώς δίπλα στο μνημείο της Κουτσούφλιανης, εκεί ακριβώς βρήκε να στήσει τη διαφημιστική της πινακίδα μια ανώνυμη εταιρεία που κατασκεύασε τα φαραωνικά έργα που άλλαξαν για πάντα τη μορφή των πραγμάτων στη βόρεια Πίνδο. Αυτό το σημείο διάλεξαν οι της ΑΤΤΙ-ΚΑΤ, οι λεφτάδες αστοί της "Αττικές Κατασκευές". Μια μέρα του 1898 οι 700 αυτόχθονες Βλάχοι της Κουτσούφλιανης, μόλις έμαθαν ότι το χωριό περνά στην δικαιοδοσία της Τουρκίας, έβαλαν οι ίδιοι φωτιά στα σπίτια τους και όλοι μαζί πήραν το δρόμο της προσφυγιάς στη μητέρα πατρίδα. Σήμερα δεν υπάρχει κανείς να υπερασπιστεί αυτόν τον τόπο από τα αρπακτικά των μεγάλων έργων και των χρηματοδοτήσεων, που αλωνίζουν χωρίς αντιστάσεις σε πόλεις και ύπαιθρο.




Κάτι σαν επίλογος - μερικές σκέψεις για το μέλλον της ελληνικής φύσης

Ξεκίνησα αυτό το ταξίδι για να γνωρίσω μέρη στα οποία δεν είχα ποτέ μου βρεθεί. Να γνωρίσω την καρδιά της ελληνικής φύσης, τον Εθνικό Δρυμό Πίνδου, το μεγαλύτερο και χαρακτηριστικότερο εθνικό πάρκο της χώρας. Έγραψα αυτό το άρθρο για να μεταφέρω την πραγματικότητα που συνάντησα, αυτό που πραγματικά είδα και άκουσα και έζησα, μια μαρτυρία, ένα ντοκουμέντο, χωρίς μυθολογία, χωρίς να δημιουργήσω μια ιστορία δημοσιογραφικά ελκυστική. Θέλησα να αποτυπώσω σε λόγο και εικόνα αυτό που πραγματικά υπάρχει και συμβαίνει. Πριν λοιπόν διαβάσεις αναγνώστη τις σκέψεις που ακολουθούν, θα έπρεπε να ξέρεις ποιος γράφει αυτά που θα διαβάσεις. Έχω σπουδάσει οικολογία, και ειδικά για τα δασικά οικοσυστήματα, και βιολογικές και περιβαλλοντικές επιστήμες και εκτός από τις θεωρητικές σπουδές συμβαίνει να έχω ταξιδέψει σχεδόν σε όλη την Ελλάδα, πράγμα που μου δίνει την ικανότητα να γνωρίζω "εκ των έσω", με επιστημονικά κριτήρια, όλα τα οικοσυστήματα της Ελλάδας από την μεσογειακή μακία μέχρι τα αλπικά συστήματα των υψηλών ορέων πολλά από τα οποία έχω επισκεφτεί ως ορειβάτης. Από τα φαινόμενα πρωτογενή και δευτερογενή στοιχεία ενός τόπου μπορεί κανείς να βγάλει συμπεράσματα για την κατάσταση και την εξέλιξη ενός οικοσυστήματος, αν συνδυάσει δεδομένα φυσικά αλλά και ανθρωπογενή δηλ. κοινωνικά, πολιτιστικά, ιστορικά.

Η Ελλάδα έχει μια ουσιαστική διαφορά από όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές χώρες. Για ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους, έχει ένα περιβάλλον σε μεγάλο βαθμό παρθένο και ανεκμετάλλευτο. Παρθένο διότι η χώρα δεν ανέπτυξε ποτέ βιομηχανία, που αποτελεί τον μεγαλύτερο ρυπαντή και καταστροφέα του περιβάλλοντος, και ανεκμετάλλευτο διότι το φυσικό ανάγλυφο της χώρας και τα δύσβατα βουνά που κατακερματίζουν τον φυσικό χώρο και οι κοινωνικές και πολιτικές και ιστορικές συνθήκες, κράτησαν αυτά τα βουνά μακριά από την άμεση και μαζική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Ο μόνος ιστορικός παράγοντας υποβάθμισης του ελληνικού βουνού πρακτικά είναι η εκτατική κτηνοτροφία, και συγκεκριμένα το πρόβατο και το γίδι. Η περίοδος όπου έγινε η μεγαλύτερη ιστορική υποβάθμιση του ελληνικού βουνού ήταν η περίοδος της λεγόμενης τουρκοκρατίας. Τότε τι συνέβη ακριβώς; Η οικονομική ανέχεια, λόγω της σκληρής φορολογίας από τους τότε κρατούντες προεστούς και κοτζαμπάσηδες, έδιωξε πολύ κόσμο από τα πεδινά και τις πόλεις προς το βουνό, και μια ιδιαίτερη παράλληλη *οικονομία επιβίωσης* αναπτύχθηκε, που είχε στη βάση της την εκμετάλλευση του βουνού με την εκτατική κτηνοτροφία. Το πρόβατο και το γίδι κυριολεκτικά στήριξαν έναν ολόκληρο λαό, που μπόρεσε έτσι να ανταπεξέλθει στα μαύρα χρόνια του χαρατσώματος και της πείνας. Όμως αυτό είχε σημαντικό κόστος στο περιβάλλον. Όταν ο πληθυσμός των ζώων ξεπερνά τα όρια της βοσκοϊκανότητας, η φυσική αναγέννηση των δασών μειώνεται και το ευαίσθητο έδαφος των βουνών με τις μεγάλες κλίσεις συμπιέζεται, η ικανότητά του να απορροφά το νερό μειώνεται, και αρχίζει η διάβρωση και η απώλεια εδάφους και τα πλημμυρικά φαινόμενα. Ένας φαύλος κύκλος υποβάθμισης ξεκινάει, με το ένα κακό να φέρνει το επόμενο. Τα δύο μεγάλα προβλήματα του ελληνικού τοπίου είναι η ανεξέλεγκτη εκτατική βόσκηση και η οδοποιϊα. Τα πολύτιμα δασικά συστήματα έχουν έντονα προστατευτικό ρόλο και είναι τα πλέον ευπαθή και ευαίσθητα και απαιτούν ορθολογική διαχείριση και ειδική γνώση και παρακολούθηση και κατάλληλα μέτρα, επιστημονικά και πολιτικά, αν θέλει κανείς να τα διαφυλάξει για να παίρνει από αυτά αύριο όπως παίρνει και σήμερα.

Με την λεγόμενη "οικονομική κρίση" έτσι όπως εξελίσσεται σήμερα, ένα ανάλογο φαινόμενο "επιστροφής στη φύση" τείνει να επαναληφθεί. Όμως τώρα πια αυτό είναι πολύ πιο έντονο και καταστροφικό για το περιβάλλον. Οι νέες απαιτητικές συνθήκες της αγοράς, εσωτερικής και εξωτερικής, δημιουργούν μεγάλη ζήτηση σε πρωτογενή προϊόντα διατροφής, πράγμα που επιφέρει γρήγορη εξάντληση των πόρων που έχουν μείνει ανεκμετάλλευτοι. Οι επιδοτήσεις που έπεσαν στην κτηνοτροφία ειδικά στα γελάδια και η ευκολία της αγελάδας σε σχέση με τα κοπάδια του πρόβατου και της γίδας, καλόμαθαν τον κτηνοτρόφο και το ελληνικό βουνό γέμισε πλέον αγελάδα που θερίζει τον τόπο, καθώς μια αγελάδα τρώει όσο εκατό πρόβατα. Η αμεσότητα απορρόφησης από την αγορά πιέζει για φτηνό προϊόν, πράγμα που δημιουργεί την πίεση για μεγαλύτερη εκμετάλλευση της κάθε σπιθαμής του βουνού για βόσκηση. Και μόνο από τις εικόνες αυτού του άρθρου το έμπειρο μάτι καταλαβαίνει πόσο το βουνό υποφέρει από την εκτατική κτηνοτροφία. Είναι προφανές ότι η άναρχη εκμετάλλευση θα βολέψει όλους, και τον ντόπιο πληθυσμό που θα βρει μια οικονομική διέξοδο, και τους ντόπιους πολιτικούς που θα βρουν στήριξη από τις τοπικές κοινωνίες και δεν θα τους κουνάει κανένας, και τον τελικό καταναλωτή που θα βρίσκει φτηνό τρόφιμο.

Φίλε αναγνώστη λυπάμαι αν θα σε στενοχωρήσω, αλλά είμαστε μία από τις τελευταίες μια-δυο γενιές που μπορούμε να απολαύσουμε ακόμα λίγη αγνή και καθαρή φύση. Για δεκαετίες δώσαμε τον εαυτό μας στο οικολογικό κίνημα, δώσαμε επικές μάχες σε όλη τη χώρα για θέματα που δεν βγήκαν στα μέσα πρώτο θέμα, και επίσης έκανα μέλος διοικητικού συμβουλίου φορέα διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής, πράγμα που μου έδωσε την ευκαιρία να ζήσω από πρώτο χέρι την παθογένεια της διοίκησης. Όταν δυόμισι μόνο χιλιόμετρα ασφαλτόδρομου στην Ελλάδα κοστίζουν 25 εκατομμύρια ευρώ, και κάθε χρόνο γίνονται άπειροι καινούργιοι δρόμοι μέχρι και το τελευταίο μοναστήρι στου διαβόλου τη μάνα, την ίδια στιγμή οι φορείς διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας θα χρειάζονταν όλοι μαζί μόνο αυτά τα λεφτά για να λειτουργήσουν, και όμως έχουν αφεθεί στην τύχη τους χωρίς να βλέπουν φράγκο. Και την ίδια στιγμή εάν εγώ ή εσύ θελήσεις να γίνεις τσομπάνος νόμιμος, το ίδιο το ληστρικό ιδιωτικό κράτος θα σε λυσσάξει στη γραφειοκρατία και τους φόρους. Είχαμε και συμμάχους μέσα στην ίδια τη διοίκηση, κι αγωνιζόμασταν ενάντια σε θεούς και δαίμονες προσκρούοντας σε τοίχους που υψώνει η γραφειοκρατία και το κομματικό κράτος και οι οσφυοκάμπτες ημέτεροι και οι άχρηστοι φελλοί της εξουσίας και οι ευθυνόφοβοι δημόσιοι υπάλληλοι. Κατά το λαό και οι άρχοντες, όμως και δυστυχώς αυτός ο λαός έμαθε στο πώς "θα τη βολέψει" σήμερα χωρίς να νοιάζεται για το αύριο. Πριν ακόμα κατασκευαστεί ο αυτοκινητόδρομος Α2 μέσα από το Εθνικό Πάρκο της Πίνδου οι οικολογικές οργανώσεις προειδοποίησαν για τις συνέπειες. Ποιος άκουσε; Αυτή η ρημάδα η κοινωνία των πολιτών, πού είναι; Οι πολιτικοί όμως ξέρουν καλά να χαϊδεύουν τα αυτιά των πολλών. Ήρθαν τα ήμερα λοιπόν και έδιωξαν τα άγρια. Ο αυτοκινητόδρομος ποιούς εξυπηρετεί; Τι έχει να κερδίσει η τοπική κοινωνία και ο τοπικός πληθυσμός; Όμως έχει να κερδίσει πολλά λεφτά ένας συρφετός από εργολάβους, πολιτικούς, μιζαδόρους, μεσάζοντες, συμβούλους, και λοιπούς γλείφτες και αρπακτικά. Ο αστός γιατί να νοιαστεί για την φύση; Δυο πράγματα μόνο ξέρει, τα λεφτά του και τα ντουβάρια του. Ο δρόμος αυτός έγινε όχι επειδή ήταν απαραίτητος, αλλά για την ευκολία, για να μειωθεί ο χρόνος μετακίνησης μεταξύ πόλεων. Όλα για την ευκολία του αστού. Το περιβάλλον να πάει στράφι. Για τον αστό μετράει το χρήμα και η "επένδυση", δηλαδή το πώς αύριο θα τσεπώνει περισσότερα από όσα τσεπώνει σήμερα.



Ορισμένες σκέψεις είναι αυτές, θέλοντας να σε προβληματίσω για να δεις τα πράγματα και κάπως αλλιώς. Τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται. Η σκληρή πραγματικότητα είναι διαφορετική από αυτή που λένε τα μέσα και η αστική προπαγάνδα. Έξω μακριά εκεί στην ύπαιθρο υπάρχει ένας γίγαντας που κοιμάται, κοιμάται βαθιά, απενεργοποιημένος, ξεχασμένος, κατεσταλμένος. Είναι ο κόσμος της υπαίθρου, η ελληνική φύση, η Ελλάδα που χάνεται, αγνή, ανεκμετάλλευτη, παρθένα, πάντα έτοιμη να δώσει. Θα δώσει όμως; Πολύ αμφιβάλλω. Και αυτά που θα δώσει είναι έτοιμα να τα αρπάξουν αμέσως τα λαμόγια. Έτσι όπως πάει το πράγμα σε μερικές δεκαετίες η καρδιά αυτής της χώρας θα έχει πάθει έμφραγμα από την ανοργανωσιά, την ασυνεννοησία, το μερικό συμφέρον, τον ευκαιρισμό, την άναρχη εκμετάλλευση. Η κατάρρευση της υπαίθρου απλά θα ακολουθήσει την κατάρρευση της πόλης. Η βόλτα στο ανατολικό Ζαγόρι μού το θύμισε αυτό, όταν έβλεπα τα μισά σπίτια του χωριού φτιαγμένα ξενοδοχεία με τα προγράμματα και τις επιδοτήσεις, και τώρα βαράνε μύγες περιμένοντας τον πελάτη που δεν έρχεται. Ώριμο φρούτο στα ευρωπαϊκά ξένα αρπακτικά, που όταν έδιναν λεφτά ήξεραν καλά τι έκαναν, ήξεραν ότι θα ορμήσουν με το πλήρωμα του χρόνου να αγοράσουν έτοιμες δουλειές κοψοχρονιά. Αλλά οι κάτοικοι αυτής της χώρας κοιμούνται με το καλό πλευρό.